نظرسنجی دقیق و تلاشی پیگیر لازم نیست، صرف حضور در اجتماع و معاشرت‌های روزانه کافی است تا یقین کنیم عقد صلح یکی از انواع بسیار ناشناخته قراردادها میان مردم است. در واقع، صلح از آن دسته موضوعات حقوقی است که کمتر کسی در مورد آن اطلاعات دقیق و درست دارد. خیلی‌ها هم که تا به حال اصلا چنین اصطلاحی به گوششان نخورده است. بنابراین قصد ما این است که در این متن شما را هر چند کوتاه با عقد صلح، مزایا و انواعی که دارد، آشنا کنیم.
فواید انعقاد عقد صلح
قرارداد صلح جای عقود قانونی دیگر را می‌گیرد. مثلا به جای عقد فروش، صلح در مقام فروش یا به جای اجاره، صلح در مقام اجاره منعقد می‌شود. این عقد فواید زیادی دارد. از جمله، از طریق آن، افراد می‌توانند اثر و نتیجه عقدی را که در مقام و به جای آن صلح کرده‌اند داشته باشند و در عین حال، احکام و مقررات مربوط به آن عقد را هم رعایت نکنند و از کنارشان رد شوند.
تصور کنید شما و شخصی هریک مالک سه دانگ از یک ملک هستید. پس از مدتی قصد می‌کنید سهم‌تان را از خانه بفروشید. در این صورت، می‌توانید به جای قرارداد فروش با مشتری «قرارداد صلح در مقام فروش» منعقد کنید. به این ترتیب، می‌توانید نتیجه و اثر عقد فروش را که همان انتقال مالکیت است، داشته باشید و در عین حال احکام و شرایط مربوط به عقد فروش را هم رعایت نکنید. بنابراین شما این امکان را دارید که از طریق قرارداد صلح در مقام فروش، سه دانگ خود را به دیگری منتقل کنید، اما احکام مربوط به عقد فروش را هم معطل و بلااستفاده بگذارید.
یکی از احکام عقد فروش، اخذ به شفعه است. در صورتی که ملک یا زمینی متعلق به 2 نفر باشد و یکى از آنها سهم خود را به فرد دیگری بفروشد، شریک حق دارد قیمتى را که مشترى داده به او بدهد و سهمی را که خریداری کرده است، برای خود کند. این عمل «اخذ به شفعه» نام دارد. با انعقاد قرارداد صلح در مقام فروش، سهم فرد از خانه به مشتری منتقل می‌شود، بدون اینکه شریک امکان اخذ به شفعه داشته باشد.
ارکان عقد صلح
عقد صلح به 2 قسم است:
- صلح با هدف رفع تنازع (صلح دعوی): همان تراضی طرفین برای پایان دادن به دعوی است.
- صلح در مقام معامله: به صورت عرفی، جایگزین عقود دیگر می‌شود.
صلح به طور معمول دارای مُعوّض است، ولی ضرورتی ندارد که ارزش 2 عوض با هم برابر باشد. هر گاه عوض نابرابر و ناچیزی در صلح تعیین شود، چنین صلحی «صلح محاباتی» نامیده می‌شود. به این ترتیب، هر عقد صلحی دارای 4 رکن یا طرف است. منظور از «رکن» شرایطی است که وجود آن برای وقوع عقد صلح ضروری و لازم است و در صورت نبود آن عقدی هم واقع خواهد شد. در عقد صلح نیز اگر هر یک از این 4 رکن وجود نداشته باشد، عقد صحیح نیست:
- مٌصالح: کسی که مال خود را به عنوان عقد صلح به دیگری می‌دهد.
- مُتصالح: کسی که مال را از مصالح قبول می‌کند.
- مورد صلح: مالی که مورد عقد صلح قرار می‌گیرد.
- مال‌الصلح: پول یا مالی که یک طرف در ازای پذیرش پیشنهاد صلح، از دیگری دریافت می‌کند.
صلح می‌تواند در ازای مال یا به صورت رایگان باشد. همچنین می‌توان مالی گران‌قیمت را در برابر مالی کم‌قیمت صلح کرد. چنین صلحی «محاباتی» نامیده می‌شود، مانند صلح در مقام فروش یک خانه در برابر یک شاخه نبات.
شرایط انعقاد عقد صلح
برای اینکه عقد صلح نوشته شود 4 شرط لازم است:
- اهلیت،
- مشروعیت،
- فرار نکردن از دِین
- و دوری از اموال دولتی.
اهلیت یعنی داشتن رشد، عقل و بلوغ. منظور از آن، هم اهلیت در معامله و هم اهلیت در تصرف است. تاجر ورشکسته و مرتهن (کسی که مال برای او به رهن گذاشته می‌شود) اهلیت در تصرف ندارند، بنابراین نمی‌توانند طرف عقد صلح واقع شوند. منظور از مشروعیت هم این است که صلح بر امر غیرمشروع باطل است، مانند آنکه کسی به موجب عقد صلح، حلالی را حرام یا حرامی را حلال کند، مثل صلح برای آشامیدن شراب که در دین اسلام چنین صلحی حرام است.
همچنین عقد صلحی که برای فرار از دین باشد باطل است، زیرا عقد چنین صلحی موجب ورود خسارت بر طلبکاران می‌شود و چون جهت چنین عقدی باطل است، خود عقد صلح نیز باطل می‌شود. مثلا اگر 2 نفر زمین مواتی را با یکدیگر معامله کنند و در این معامله بین آنان اختلافی ایجاد شود و سپس بخواهند این اختلاف را به صلح خاتمه دهند، چنین صلحی باطل است. شرط چهارم هم این است که اموال دولتی را نمی‌توان مصالحه کرد، زیرا در عقد صلح، مورد صلح باید در مالکیت مطلق شخصی باشد که می‌خواهد مال خود را صلح کند.
آثار عقد صلح چیست؟
مانند عقود دیگر، صلح هم دارای آثاری است که به محض اتمام کار و انعقاد قرارداد، باید به آنها به شکلی ویژه توجه کرد. برابر قانون، صلح عقدی لازم است؛ یعنی طرفین قرارداد نمی‌توانند هر زمان که خواستند آن را منحل کنند. حتی قراردادهای صلحی نیز که در مقام عقود جایز منعقد شده‌اند لازم هستند. مثلا صلحی که در مقام عقد هبه منعقد می‌شود، یک عقد لازم است، هر چند که قرارداد هبه خود جایز است و طرفین می‌توانند هر زمان که خواستند، آن را بر هم بزنند. همچنین در صورتی که مبنای قرارداد صلح، معامله‌ای باطل باشد، صلح هم باطل خواهد بود.
مثلا 2 نفر با یکدیگر در مورد انجام کاری غیرقانونی مانند انتقال مواد مخدر قراردادی امضا کرده‌اند. حال اگر یکی از طرفین برای جلوگیری از به هم زدن قرارداد از سوی طرف دیگر، با او صلح کند، صلح انجام‌شده باطل و بلااثر خواهد بود، چرا که این معامله از اساس باطل بوده است. اگر معامله‌ای باطل شود و طرفین اختلافات ناشی از آن را با صلح بر طرف کنند، این عقد صحیح است. در قانون، صلح انواعی دارد که عبارت است از:
- صلح عُمری: عقدی که به موجب آن، شخصی حق استفاده از ملکش را برای مدت عمر خود یا عمر منتفع یا عمر شخصی دیگر منتقل می‌کند.
- صلح رقبی: عقدی که به موجب آن، مالک حق استفاده از ملکش را برای مدتی معین (مثلا 6 ماه) به منتفع منتقل می‌کند.
رضا مقدم
