سقط جنین قانونی و غیرقانونی به همراه تحلیل موارد مجاز سقط جنین

سقط جنین قانونی به معنای پایان یافتن بارداری در هر مرحله‌ای بوده که زندگی نوزاد در جریان است، اگرچه غالباً به لحاظ فنی و تخصصی، خاتمه یافتن بارداری به واسطه جراحی یا خارج کردن جنین یا رویان از رحم (پیش از آنکه قادر به ادامه حیات باشد) را سقط جنین می‌گویند. سقط جنین یا به صورت خود به خود رخ می‌دهد که به آن معمولاً سقط جنین غیرعمدی (ناخواسته) گفته می‌شود، یا می‌تواند عامدانه باشد، اصطلاح سقط جنین اغلب به سقط جنین خودخواسته اطلاق می‌شود

در کشور ما قوانین زیادی در این باره وجود دارد که به بررسی آن می‌پردازیم.آمار پزشکی قانونی نشان می‌دهد که تقاضای سقط جنین قانونی به این سازمان از 3480 مورد در سال 88 به 7616 نفر در سال 92 افزایش یافت. البته این همه موارد سقط جنین در ایران نیست و بر اساس اطلاعاتی که معاون بهداشتی وزیر بهداشت اعلام کرده است، سالانه 220 هزار مورد سقط جنین غیرقانونی در کشور رخ می‌دهد که البته به دلیل پنهان بودن این عمل، این آمار تقریبی است و عدد دقیقی از آن در دست نیست.

از منظر پزشکی و مقررات قانونی، سقط جنین عبارت است از :

«خارج کردن عمدی، غیرطبیعی و قبل از موعد طبیعی جنین به نحوی که حمل خارج‌شده از بطن مادر زنده نباشد یا قابل زیست نباشد.»

سقط جنین ممکن است از طرق قانونی یا به شیوه غیرقانونی باشد.از 5 سال پیش تاکنون که درخواست سقط جنین به صورت قانونی پذیرفته می‌شود، افراد دارای شرایط می‌توانند با مراجعه به دادگاه و ارائه درخواست خود، به سازمان پزشکی قانونی معرفی شوند تا پس از تایید موارد مجاز برای سقط جنین، به صورت رسمی و قانونی اقدام به سقط جنین کنند. هر اقدامی به جز در این مسیر، غیرقانونی محسوب می‌شود و از نظر قانون، جرم و دارای مجازات است.

جرمی به نام سقط جنین قانونی

سقط جنین ممکن است ناشی از حوادث یا اعمال پزشکی یا دخالت انسانی باشد. اگر  سقط جنین بر اثر حادثه‌ای مانند حوادث رانندگی باشد، بر اساس ماده 716 قانون مجازات اسلامی (مصوب 1375) مرتکب به 2 ماه تا یک سال حبس و پرداخت دیه محکوم می‌شود. اما سقط جنین همیشه بر اثر حادثه نیست و در بیشتر موارد، در هنگام وقوع بارداری‌های ناخواسته یا نامشروع است و پدر یا مادر طفل یا هر کس دیگری ممکن است خواهان سقط جنین مادر باردار باشد. در قانون مجازات اسلامی، برای3 دسته از افراد که ممکن است در سقط جنین دخالت داشته باشند، جرم‌انگاری و تعیین مجازات شده است.

دسته نخست در بخش اول ماده 623 قانون مجازات اسلامی این‌گونه معرفی شده‌اند:

«هرکس به واسطه دادن ادویه یا وسایل دیگری موجب سقط جنین زن گردد، به 6 ماه تا یک سال حبس محکوم می‌شود… در هر مورد، حکم به پرداخت دیه مطابق مقررات مربوط داده خواهد شد.»

شمول این بخش از قانون برای کسانی است که به هر دلیلی خواهان سقط جنین بوده و با اطلاع یا بدون اطلاع مادر باعث سقط جنین می‌شوند. در این صورت، قانون برای آنها علاوه بر مجازات حبس، پرداخت دیه جنین را نیز در نظر گرفته است.

دسته دوم این افراد، در ادامه ماده 623 معرفی شده‌اند. اینها کسانی هستند که با اطلاع قبلی، مادری را که خواهان سقط جنین است، به این سمت هدایت و موجبات سقط جنین وی را فراهم می‌کنند. در این ماده آمده است: «اگر عالما و عامدا زن حامله‌ای را دلالت به استعمال ادویه یا وسایل دیگری نماید که جنین وی سقط گردد، به حبس از 3 ماه تا 6 ماه محکوم خواهد شد… در هر مورد، حکم به پرداخت دیه مطابق مقررات مربوط داده خواهد شد.» دراین بخش نیز در صورتی که این دلالت و راهنمایی منجر به سقط جنین شود، مرتکب علاوه بر حبس باید دیه را نیز پرداخت کند.در ماده 624 قانون اما به افرادی نیز اشاره شده است که به واسطه حرفه‌شان، مردم به آنها اعتماد می‌کنند و آنان در پوشش این اعتماد، به فراهم کردن وسایل سقط جنین یا تسهیل سقط می‌پردازند. در این ماده آمده است: «اگر طبیب یا ماما یا داروفروش و اشخاصی به عنوان طبابت یا مامایی یا جراحی یا داروفروشی … وسایل سقط جنین فراهم سازند و یا مباشرت به اسقاط جنین نمایند، به حبس از 2 تا 5 سال محکوم خواهند شد و حکم به پرداخت دیه مطابق مقررات مربوط صورت خواهد پذیرفت.»

اما در خصوص این مواد قانونی، توجه به 2 نکته ضروری است:

• اول، آنچه در قانون به عنوان «ادویه یا وسایل دیگری که موجب سقط جنین می‌شود» نام برده شده است، اشاره به تمامی داروهای گیاهی، شیمیایی، مواد صنعتی یا وسایلی دارد که در نهایت ممکن است موجب سقط جنین یا تسهیل سقط جنین شود؛
• دوم، اقدام به سقط جنین در صورتی جرم است که اقدام به آن غیرضروری باشد و بنابراین، در صورتی که ماندن جنین در بدن مادر، موجب خطری جبران‌ناپذیر برای مادر باشد یا به طور کلی جان مادر در خطر باشد، در این صورت، طبق ماده 623 قانون مجازات اسلامی که تاکید کرده «مگر اینکه ثابت شود این اقدام برای حفظ حیات مادر می‌باشد»، مجازات سقط جنین از فرد برداشته می‌شود.

موارد مجاز سقط جنین

اگر باقی ماندن جنین موجب عسر و حرج مادر باشد یا جنین دارای بیماری‌ای باشد که زنده به دنیا آمدنش موجب حرج والدین باشد یا خطری جدی جان مادر را تهدید کند، در این صورت، بر اساس قوانین پزشکی قانونی، مادران باردار دارای شرایط در صورتی که قبل از 4 ماهگی از مراجع قضایی گواهی دریافت کنند، می‌توانند فرزندشان را سقط کنند. سقط جنین قانونی پس از 4 ماهگی که به فتوای مراجع و علما، سن ولوج روح در کالبد جنین است، حرام و ممنوع است.

برای درخواست سقط جنین قانونی والدین قانونی جنین باید با جلب نظر یک پزشک متخصص، معرفی‌نامه‌ای از وی دریافت کنند. پزشک باید معرفی‌نامه‌ای همراه با عکس بیمار، مهر پزشک متخصص، مشخصات شناسنامه‌‌ای، تشخیص بیماری و روش تشخیص (علایم، نشانه‌ها و آزمایش‌های پاراکلینیک) برای بیمار صادر کند و تصویر شناسنامه و مدارک احراز هویت زوج و نتایج آزمایش‌های پاراکلینیک را به آن پیوست کند. این معرفی‌نامه به پزشکی قانونی ارسال می‌شود و 2 مشاور تخصصی تشخیص پزشک را تایید می‌کنند. بعد از انجام یک نوبت سونوگرافی و مشخص شدن سن دقیق جنین (درباره بیماری‌های جنین باید 2 نوبت سونوگرافی انجام شود)، مادر می‌تواند برای سقط جنین قانونی اقدام کند.

شاهرخ صالحی کرهرودی