صدور شناسنامه انتساب اولیه هر شخص را به دیگران و این که پدر و مادر وی چه کسانی هستند و به کدام فامیل تعلق دارد، روشن می کند. بنابراین به محض تولد کودک پدر و مادر او وظیفه دارند نسبت به نامگذاری شایسته و درباره شناسنامه برای فرزند خود اقدام کنند و از این طریق به مولود جدید هویت ببخشند.
سازمان متولی صدور شناسنامه
سازمان ثبت احوال که زیرمجموعه وزارت کشور به شمار می رود موظف است وقایع حیاتی هر فرد اعم از ولادت، ازدواج، طلاق، رجوع، بذل مدت و وفات را ثبت کند و نسبت به صدور شناسنامه و تسلیم آن به متقاضی اقدام کند.
ثبت ولادت
تولد هر طفل در ایران اعم از این که پدر و مادر او ایرانی یا خارجی باشند، باید ظرف مدت 15 روز به اداره ثبت احوال اطلاع داده شود. هم چنین ولادت اطفال ایرانی مقیم کشورهای خارجی به کنسولگری محل اقامت یا به نزدیک ترین کنسولگری اعلام شود. پس از اعلام ولادت، اگر طفل ایرانی باشد، درباره شناسنامه ای با مشخصات وی صادر و تحویل پدر و مادرش می شود.
در صورت خارجی بودن طفل، گواهی ولادت صادر و تحویل والدین کودک می شود. درباره شناسنامه هر فرد یک شماره مخصوص دارد که او نامیده می شود. این شماره باید در تمام مدارک مربوط به ثبت احوال وی قید شود. ثبت ولادت به گواهی « شماره شناسنامه » پزشک یا مامای رسمی یا به تصدیق مؤسسه ای که کودک در آنجا متولد شده یا شهادت دو شاهد انجام خواهد شد.
ثبت وفات
وفات هر شخص اعم از ایرانی و خارجی و هم چنین وفات طفل تازه به دنیا آمده باید بلافاصله به اداره ثبت احوال اعلام شود. این موارد در خصوص ایرانیان مقیم خارج به نزدیک ترین کنسولگری اعلام می شود و گواهی فوت به هر کس که متقاضی باشد، تسلیم می گردد.
واقعه فوت باید به گواهی پزشک یا دو نفر شاهد برسد، مهلت اعلام فوت جهت اخذ گواهی، 10 روز از تاریخ فوت است، در این گواهی می بایست دلیل فوت شخص مورد نظر اعلام شود، در مورد اشخاص مفقود الاثر، دلیل فوت حکم قطعی صادره از دادگاه ااست.
ثبت ازدواج و طلاق
صاحبان دفاتر اسناد رسمی می بایست وقایع ازدواج، طلاق و رجوع را در دفترهای خود ثبت کنند و مراتب را به اداره ثبت احوال محل اطلاع دهند. این وظیفه در خارج از کشور به عهده نزدیک ترین کنسولگری است. اداره ثبت احوال نیز مکلف است تمامی وقایع ازدواج، طلاق، رجوع،بذل مدت، فسخ نکاح و تعدد زوجات را در دفاتر مربوطه منعکس کنند و سپس به شناسنامه انتقال دهد.
ازدواج و طلاق غیر مدخوله در شناسنامه المثنی درج نخواهد شد، افشای اطلاعات مذکور در دفاتر ثبت احوال جز برای صاحب سند و مقامات قضائی و دولتی ممنوع است.
اشخاصی که می توانند برای کودک تقاضای شناسنامه کنند.
اعلام تولد و دریافت شناسنامه تنها توسط این اشخاص می تواند صورت پذیرد:
- پدر یا جد پدری
- مادر (در صورت غیبت پدر)
- وصی، قیم، امین
- اشخاصی که به طور قانونی عهده دار نگهداری طفل هستند.
- متصدی یا نماینده مؤسسه ای که طفل به آنجا سپرده شده است.
- صاحب شناسنامه در صورتی که سن او از 18 سال تمام به بالا باشد.
تغییر نام خانوادگی و درباره شناسنامه
تغییر نام خانوادگی در سازمان ثبت احوال کشور صورت می گیرد و نام خانوادگی حق صاحب آن نام محسوب می شود و شخص دیگر حق انتخاب آن نام را ندارد مگر با اجازه دارنده نام، این حق به وراث به ارث می رسد.
نام خانوادگی فرزند همان نام خانوادگی پدرش می باشد و پس از رسیدن به سن قانونی، هر کس می تواند نام خانوادگی خود را تغییردهد. زن می تواند در صورت موافقت شوهرش از نام خواندگی او استفاده کند، در صورت طلاق ادامه استفاده از نام شوهر منوط به کسب اجازه از او است.
هئیت حل اختلاف
در مقر ادارات ثبت احوال هیئتی به نام هیئت حل اختلاف وجود دارد که به این امور رسیدگی می کند:
- تصحیح اشتباهات مندرج در دفاتر ثبت کل.
- ابطال اسناد و شناسنامه هایی که بیگانگان مورد استفاده قرار داده اند.
- رفع اشتباهات ناشی از تحریر ضمن ثبت وقایع
- ابطال اسناد مکرر یا موهوم و تصحیح اشتباه در ثبت جنس صاحب سند و تغییر نام های ممنوع
- حذف کلمات زاید و غیر ضروری یا ناشی از اشتباه در اسناد جعلی
- شکایت از تصمیمات هیئت های حل اختلاف در دادگاه های عمومی محل اقامت خواهان مطرح می شود رأی صادره قابل پژوهش است.
- چنان چه درباره شناسنامه در خارج از کشور صادر یا این که در ایران صادر شود و صاحب شناسنامه مقیم خارج از کشور باشد، رسیدگی به دعاوی مطرح شده در دادگاه عمومی تهران صورت می پذیرد.
نکات ضروری از قانون ثبت احوال
- اگر اعلام کننده مادر باشد، نام خانوادگی مادر به طفل داده می شود.
- اگر ابوین طفل معلوم نباشند، نام خانوادگی فرضی برای کودک انتخاب می شود و فرضی بودن نام و شناسنامه کودک منعکس نخواهد شد.
- نام می تواند ساده باشد مانند: محمد یا مرکب مثل: محمدرضا
- نام باید متناسب با جنسیت فرد انتخاب شود و معنی و مفهوم زیبایی داشته باشد به طوری که موجب هتک حیثیت مقدسات اسلامی نشود.
- سیادت پدر از طریق شناسنامه به فرزند منتقل و درباره شناسنامه وی قید خواهد شد.
- تشرف پیروان ادیان و مکاتب دیگر به اسلام و سایر تغییرات مانند تغییر نام در اسناد سجلی ثبت می گردد.
- شناسنامه افرادی که به سن 15 سال تمام برسند باید حاوی عکس صاحب شناسنامه در همان سال باشد. در 30 سالگی نیز عکس صاحب شناسنامه می بایست تجدید شود.
