این روزها جمعیت زیادی از هموطنانمان در خارج از مرزهای سرزمینی ایران زندگی می‌کنند. یکی از مسائلی که در زمینه زندگی کردن در هر کشوری خارج از ایران برای تابعین ایرانی به وجود می‌آید، مسئله ازدواج است. بررسی این امر که ازدواج زنان و مردان ایرانی با یکدیگر و با یک فرد خارجی از لحاظ مسلمان بودن یا نبودن، ثبت ازدواج و ترتیب اثر بر آن در داخل کشور از لحاظ قانونی به چه صورت انجام خواهد شد، بسیار مهم است چون حتی اگر شما در حال حاضر در شرف ازدواجی در خارج از مرزهای این کشور نباشید، ممکن است در آینده برایتان چنین موقعیتی به وجود بیاید.
احکام ازدواج ایرانیان با تبعه کشورهای بیگانه
قانون مدنی ما در مورد ازدواج به طور کلی به دو بخش تقسیم می‌شود. یکی ازدواج ایرانیان مسلمان شیعه است و دومی ازدواج ایرانیان مسلمان غیر شیعه یا غیر مسلمان که ازدواج این گروه از افراد با توجه به دین و احکام دینی خود خواهد بود و قوانین ایران فقط در حوزه ثبت این ازدواج‌ها و یا طلاق افراد غیر مسلمان دخالت می‌کند و دیگر موارد ازدواج و طلاق و احوال شخصیه ایرانیان غیر مسلمان و غیر شیعه تابع احکام دینی خودشان خواهد بود.
پس اگر زن و مرد ایرانی غیر مسلمان شیعه تصمیم به ازدواج با فردی خارجی بگیرند، قوانین ایرانی حق دخالت در این نکاح را ندارند و درست یا غلط بودن آن تابع احکام دینی این افراد است. فقط در مورد ازدواج زنام ایرانی غیرمسلمان شیعه با خارجیان، کسب اجازه از دولت لازم است وگرنه حتی اگر این ازدواج درست باشد، بدون اجازه از دولت در داخل کشور به آن ترتیب اثر داده نخواهد شد. ازدواج زن ایرانی از اقلیت‌های دینی و مذهبی تنها استثنا وارد بر ازدواج اقلیت‌های ایرانی است که نیاز به کسب مجوز دارد.
اما در مورد ازدواج مردان و زنان ایرانی مسلمان شیعه با افراد خارجی، قواعد دینی خاصی وجود دارد که عینا در قانون مدنی ما نیز منعکس شده است.
اول در مورد ازدواج مردان مسلمان ایرانی با زن غیرمسلمان چه ایرانی باشد چه خارجی باید بگوییم، برای چنین ازدواجی منعی وجود ندارد و حتی نیاز به کسب مجوز نیست. در فقه امامیه بسیار تاکید شده است که مردان مسلمان از ازدواج با زنان غیرمسلمان که از اهالی کتاب نیستند، یعنی مسیحی، زرتشتی و کلیمی نیستند، بپرهیزند و همچنین مردان مسلمان با زنان غیر مسلمان فقط به صورت موقت می‌توانند نکاح کنند و نکاح دائم باطل خواهد بود. با این وجود قانون مدنی در مورد ازدواج مردان ایرانی مسلمان با زنان خارجی ساکت است و تفسیرهای مختلفی از این احکام وجود دارد. به طور کل عقیده قانون‌گذار این است که زن به دین شوهر خودش خواهد بود پس اگر شوهر مسلمان باشد، موارد دیگر خیلی اهمیت ندارد!
زنان ایرانی مسلمان شیعه فقط اجازه دارند با مردان ایرانی مسلمان شیعه بدون دریافت هر نوع جوازی ازدواج کنند. ازدواج زن ایرانی مسلمان شیعه با مرد ایرانی مسلمان غیر شیعه، مرد ایرانی غیر مسلمان و مرد خارجی غیر مسلمان باطل است و در ایران هیچ نوع ترتیب اثری به آن داده نخواهد شد. ازدواج زن ایرانی مسلمان شیعه با مرد مسلمان شیعه خارجی نیاز به کسب اجازه و صدور دستور دولت ایران است و بدون مجوز این ازدواج هم در داخل کشور اعتباری نخواهد داشت. یعنی ازدواج بدون گرفتن اذن از دولت از لحاظ شرعی صحیح است ولی برای ثبت نیاز به کسب مجوز دارد.
ثبت ازدواج در خارج از کشور و نهادهای مربوطه
ازدواج ایرانیان با افراد خارجی در مورد اصل صحت ازدواج مانند مسئله دین که بالاتر اشاره شد، تابع قوانین ایرانی است اما در مورد ثبت ازدواج و تنظیم سند مانند هر قرارداد دیگری تابع قوانین محل تنظیم سند است. به عنوان مثال، ازدواج یک زوج ایرانی در ژاپن که هر دو طرف تابعیت ایران را دارند و از لحاظ دینی هم مانعی وجود ندارد در قواعدی مانند مهریه و لزوم اذن پدر یا جد پدری برای دختر باکره، نفقه و دیگر موارد بر اساس قانون مدنی ایران است اما تنظیم سند ازدواج تابع مقررات کشور ژاپن است.
زوجین ایرانی برای ثبت ازدواج و گرفتن گواهی معتبر در داخل کشور می‌توانند به کنسولگری ایران در کشور محل اقامت خود مراجعه کنند. دفتر کنسولگری در هر کشور فقط مجاز است تا ازدواج ایرانیان را به ثبت برساند. در صورتی که در نکاح یکی از طرفین خارجی باشد، کنسولگری دیگر اجازه ثبت ازدواج را ندارد و این زوج در صورتی که بخواهند ازدواجشان در داخل کشور ایران هم معتبر به شمار بیاید باید با مراجعه به مراجع قضایی ذی‌ربط در داخل کشور، سند ازدواج خود را دریافت نمایند.
البته مراجعه زوجین ایرانی مقیم خارج از کشور به کنسولگری برای جاری ساختن عقد نکاح یا ثبت ازدواج خود الزامی نیست و آن‌ها می‌توانند هر زمانی که خواستند به کنسولگری ایران رجوع کنند تا یک سند ازدواج ایرانی هم داشته باشند.
کنسولگری فقط به صورت موردی و با کسب اجازه از دولت در ازدواج یک ایرانی با خارجی که فرصت اقامت در ایران و طی کردن مراحل قضایی را ندارد، ممکن است اجازه پیدا کند تا ازدواج آنان را ثبت نماید در غیر این صورت زوجین حتما باید به کشور برگردند تا صفر تا صد مراحل قضایی و ثبتی را طی نمایند.
استثنائات وارد بر قواعد ازدواج با خارجی‌ها
قانون ما در دو مورد ازدواج افراد ایرانی را به تبع شغلی که دارند با تبعه خارجی ممنوع کرده و در صورت ازدواج مجازات خواهند شد. یکی ازدواج نظامیان به دلیل شرایط حساسی که برای کشور به وجود می‌آورد، محدودیت‌های خاصی دارد.
در تبصره 2 ماده 23 قانون مجازات جرائم نیروهای مسلح، آمده است که ازدواج با اتباع بیگانه برای نظامیان طبق شرایطی لغو دستور محسوب و برای آن مجازات تعیین شده است.
ضمانت اجرای این لغو دستور، مجازات حبس از شش ماه تا سه سال، اخراج از خدمت و استرداد هزینه های تحصیلی در صورت عدم انجام تعهد مقرر می‌باشد. البته که در این موارد خود اصل نکاح صحیح و شرعی است و شخص خاطی فقط از لحاظ شغلی و نظامی مجازات می‌شود.
همچنین در مورد ازدواج کارمندان وزارت امور خارجه با اتباع بیگانه، مادامی که در پست و سمت خود هستند؛ به دلیل حساسیت شغلی که برای کشور وجود دارد، ماده واحده‌ای تصویب شده است که ازدواج کارمندان این وزارتخانه با اتباع بیگانه و یا کسانی که قبلاً بر اثر ازدواج به تابعیت ایران در آمده‌اند، ممنوع شود. همانطور که در بالا گفته شد، ازدواج این افراد صحیح است و فقط از لحاظ جنبه سیاسی و شغلی موجبات اخراج و کناره‌گیری آنان را فراهم می‌کند.
شاید با خود بگویید که شاید افراد خلاف قوانین ایران اقدام به ازدواج کنند و لزومی برای ثبت ازدواج خود در محاکم ایران نبینند. واقعیت آن است که بسیاری از اتباع ایرانی از جمله زنان مسلمان شیعه که به ازدواج مردان غیرمسلمان درآمده‌اند، به دنبال پیگیری و ثبت نکاح خود در کشور نیستند و مطابق قوانین ایران همچنان مجرد محسوب می‌شوند. در حقیقت ثبت این ازدواج‌ها و اطلاع به مراجع قانونی ذی‌ربط باعث می‌شود تا حق و حقوقی که بواسطه ازدواج برای زوجین به وجود می‌آید، در مورد ایرانیان مقیم خارج هم جریان یابد. یعنی اگر کسی با فرد خارجی ازدواج کرد و قوانین را رعایت نمود، یا حتی دو ایرانی در خارج از کشور به عقد هم درآمدند، با ثبت آن در مراجع ایران از حقوقی مانند ارث برای زوجین و فرزندان حاصل از این ازدواج، دریافت نفقه برای زن و دیگر حقوق قانونی ازدواج برخوردار شوند.
به تازگی و طبق آیین‌نامه‌ای جدید، زنان ایرانی که به عقد مردان خارجی درآمده‌اند، می‌توانند برای فرزندان حاصل از این ازدواج خود به عنوان مادر شناسنامه ایرانی اخذ کنند و دیگر مانعی برای این مسئله وجود ندارد چرا که فرزندان متولد از مادر ایرانی هم اتباع ایران هستند و ملیت پدر نباید این فرزندان را از حقوق خود در کشور مادری محروم سازد.
