طرح صیانت از حقوق کاربران در فضای مجازی جز پرحاشیه‌ترین مسائل چند روز اخیر مجلس شورای اسلامی به شمار می‌رود. مطابق این طرح قرار بر این بود تا فضای مجازی به معنی عام یعنی هر نوع برنامه و سایتی که در ایران توسط کاربران استفاده می‌شود، مطابق قوانین جدید یک سر و سامانی بگیرد و فعالیت افراد در اینترنت کاملا آزادانه نباشد.
در واقع از جمله مسائلی که دولت و سایر نهادها همیشه درباره آن دچار معضل بوده‌اند، گسترش عمومی دسترسی به فضای مجازی است. این دسترسی همگانی، برای بسیاری از مردم منبع درآمدی شده است که علی الخصوص در روزگار کرونا، بتواند درآمد معیشتی بخشی از جمعیت جامعه را تامین کند.
شاید بتوان حق دسترسی به اینترنت آزاد را جز حقوق نسل جدید بشر شمرد. شهروندان هر جامعه‌ای باید بتوانند از این فضا چه برای سرگرمی، چه برای مطرح کردن مطالبات خود و چه برای ایجاد اشتغال به راحتی استفاده کنند.
طرح جدیدی که قرار بود امروز پنجم مردادماه در جلسه علنی مجلس به رای گذاشته شود، بر این اساس آماده شده بود که این استفاده بی حد و مرز از فضای مجازی برای همگان، ممکن است دردسرساز باشد و لازم است تا چارچوب و قوانینی برای آن پیش‌بینی شود.
هرچند که دسترسی به همه فضای مجازی در بسیاری از کشورها مانند ایران کاملا آزاد نیست و با وجود فیلترینگ بسیاری از کاربران به سختی افتاده‌اند، اما برخی نمایندگان مجلس در مصاحبه‌های خود تاکید کرده‌اند که بنا بر فیلترینگ سایر شبکه‌های باقی‌مانده نیست. بلکه ما می‌خواهیم بر کسب و کارهای مجازی نظارتی صورت بگیرد. از کلاهبردارهای اینترنتی جلوگیری شود و در نهایت پهنای باند بیشتری به برنامه‌ها و پیام‌رسان‌های داخلی اختصاص داده شود.
واکنش کاربران در فضای مجازی به طرح صیانت از حقوق کاربران
بعد از پخش این خبر، واکنش مردم بسیار شدید و منتقدانه بود. فضای مجازی در عصر دیجیتال چیزی نیست که بتوان افراد را با نام قانون از آن محروم کرد. هر چند جلوگیری از کلاهبرداری‌های اینترنتی و جرائم رایانه‌ای ضروری است اما سر و سامان دادن به فضای مجازی و آغاز فیلترینگ و کاهش دسترسی به اپ‌های جهانی، همگی سخت به نظر می‌رسد. طوری که این فضا برای مردم کارآفرینی کرده و منبع درآمد و آسایش بسیاری را مهیا نموده به قدری از لحاظ آماری زیاد و رایج است که دولت جایگزینی برای این اشتغال ندارد. ضمن آن که جهان دارد به سمت و سوی مجازی شدن همه چیز از آموزش تا خرید پیش می‌رود.
کاربران زیادی در فضای مجازی اقدام به جمع کردن امضای الکترونیک برای مخالفت با تصویب این طرح کردند که تا حدودی صدای این مخالفت‌ها شنیده شد و امروز که قرار بود این طرح در صحن علنی مجلس به رای گذاشته شود و حتی برخی نمایندگان برای اعلام نظر خود حاضر بودند، طرح از دستور کار مجلس به طور موقت خارج شد.
انتقادات وارده به طرح صیانت از حقوق کاربران
طرح صیانت از حقوق کاربران در فضای مجازی، بیشتر از آن که به فکر صیانت از حقوق این افراد باشد، بلکه ابزار قانونی برای دولت خواهد بود تا اپ‌های داخلی جایگزین شود و پهنای باند بیشتری را در بربگیرد. اما واقعیت این است که هیچکدام از برنامه‌ها و پیام‌رسان‌های داخلی، به قدر کافی قوی نیستند تا مردم را برای استفاده قانع کنند.
در روزگار کرونا، فقط آمار خریدهای اینترنتی افزایش نیافته بلکه، آموزش مجازی چه در سطح مدارس و دانشگاه‌ها و چه کلاس‌های آزاد این روزها بسیار رایج است. ضمن اینکه بسیاری از مردم از طریق دورکاری و همین شبکه‌های اجتماعی با محیط کاری خود در ارتباطند.
مطابق آمار نظرسنجی ایسپا، واتساپ بیشترین استفاده را میان کاربران ایرانی دارد. با فیلتر شدن تلگرام که در واقع اپ بسیار مناسب و کاملی به عنوان یک پیام‌رسان بوده است، تمامی کاربرها به واتساپ روی آورده‌اند تا برای کارهای مهمشان از آن استفاده کنند. پیام‌رسان واتساپ با 71.4 درصد بیشترین برنامه مورد استفاده کاربران ایرانی است. البته که تلگرام بخاطر کاربرد و کیفیتی که دارد همچنان با 40.4 درصد در سومین رتبه قرار دارد.
اینستاگرام که در واقع این روزها به یک پدیده در فضای مجازی تبدیل شده با 53.1 در رتبه دوم برنامه‌های محبوب نزد ایرانیان واقع شده است. طبق آمار بیش از نیمی از جمعیت ایران عضو این شبکه اجتماعی هستند. از این جمعیت میلیونی کاربران، عده‌ای کاربر عادی تلقی می‌شوند ولی تعداد زیادی از افراد هم به کمک اینستاگرام، کسب و کار خود را راه‌اندازی کرده‌اند. این کسب و کارها فقط به فروش محدود نمی‌گردد و تنوع زیادی دارد.
توییتر، فیسبوک، سیگنال و چند اپ دیگر هم با تعداد کمتر همچنان در میدان حاضرند. این در حالی است که تعداد برنامه‌های ایرانی مانند روبیکا، بله و سروش در کنار اسنپ و دیگر برنامه‌های خدماتی قابل رقابت با اپ‌های خارجی نیست. کلاب هوس هم که انتظار می‌رفت با رونقی که در دوران انتخابات داشت، سیر صعودی محبوبیت را پیدا کند اما هم به دلیل فیلترینگ و هم دلایل دیگر، نزد کاربران ایرانی خیلی موفق عمل نکرد.
برای جمع‌بندی باید گفت که طرح صیانت از حقوق کاربران در فضای مجازی باید برای حقوق همین مردم باشد و نه ابزاری برای اعمال سلیقه در بهره‌گیری از اینترنت آزاد. یعنی باید قوانین به شکلی تدوین و تصویب شود که اگر روزی کاربر ایرانی، در این فضا دچار مشکلی شد و مصادیق مجرمانه و غیرمجرمانه علیه اون عنوان گردید، بتواند به کمک یک قانون جامع حق و حقوق پایمال شده خود را پس بگیرد.
طبق نتایج نظرسنجی ایسپا
تصویب این طرح با هدف رونق برنامه‌های ایرانی و اختصاص پهنای باند بیشتر به آنان، فایده نخواهد داشت. این اپلیکیشن‌ها بهتر است بر روی کیفیت و امکاناتی که به کاربران عرضه می‌کنند کار کنند تا افراد برای استفاده از آنان راغب شوند. اما حذف رقیب قوی خارجی چاره راه نیست چون همانطور که دیدید بسیاری از برنامه‌های خارجی مانند تلگرام و توییتر حتی بعد از فیلترینگ هم محبوبیت خود را از دست نداده‌اند.
درست مانند اتفاقی که برای سایت‌های دانلود فیلم و سریال خارجی افتاد. با فیلتر شدن همه آن‌ها، تلاش شد تا سایت‌های فیلم محور داخلی رونقی بیابند و مردم با خرید اشتراک به آنان سود برسانند، اما در عمل اتفاقی که افتاد این بود که کاربران با استفاده از انواع فیلترشکن‌ها باز هم به سراغ سایت‌های قبلی رفتند.
طرح صیانت باید در راستای حق افراد بر دسترسی به اینترنت آزاد باشد و نه علیه آن. چون تجربه ثابت کرده است همیشه راه فراری پیدا خواهد شد. پس بهترین راهکار قانون‌گذاری، احترام به آزادی افراد و دخالت حداقلی است.
