با توجه به اهمیت رعایت حقوق متهمان به‌خصوص کودکان، در تدوین قانون آیین‌دادرسی جدید توجه ویژه‌ای نسبت به کوکان شده و درنهایت در ماده ۳۱ قانون آیین‌دادرسی کیفری جدید مقرر داشته است به منظور حسن اجرای وظایف درخصوص اطفال و نوجوانان باید پلیس اطفال و نوجوانان تشکیل شود. از زمان تصویب این قانون تا امروز بحث‌های بسیاری در رابطه با رعایت حقوق متهمان کوچک در کلانتری‌ها و دادگاه‌ها به میان آمده اما این روزها با گذشت بیش از ۲سال از تصویب این قانون خبر ازز اجرایی‌شدن آن در جهت حمایت از کوکان مجرم به‌صورت آزمایشی است.
حضور مشاوران در دادگاه‌های ویژه رسیدگی به جرایم اطفال
با تصویب آیین‌دادرسی کیفری جدید در گام نخست برای دفاع از حقوق متهمان کوچک در محاکم حضور مشاوران در دادگاه‌های ویژه رسیدگی به جرایم اطفال الزامی شده بود، رئیس‌کل دادگاه‌های عمومی و انقلاب تهران نیز در این رابطه گفته بود: با توجه به اهمیت گروه سنی اطفال و کودکان، قانونگذار با نگاهی ارفاقی و سختگیرانه در رسیدگی به جرایم اطفال در ماده ۴۱۰ قانون آیین‌دادرسی کیفری پیش‌بینی کرده است محاکم مربوط به اطفال با حضور مشاوران باید تشکیل شود تا کمترین آسیب روحی و روانیی به این گروه وارد شود. عباس پوریانی نگاه تربیتی در این قانون را مورد توجه قرار داد و افزود: امیدواریم با اجرای این قانون که با مطالعات کارشناسان و حقوقدانان تهیه و تدوین شده و به تصویب رسیده است، شاهد کاهش جرایم ویژه این گروه سنی باشیم.
افراد کمتر از ۱۸سال وارد کلانتری بزرگسالان نشوند
همچنین به گفته حامد رحمانیشان، مدرس دانشگاه نیز درخصوص افراد کمتر از ۱۸سال شمسی در قانون آیین‌دادرسی جدید مقررات جدیدی در نظر گرفته شده است که طبق آن افراد کمتر از ۱۸سال نباید وارد کلانتری که افراد بزرگ به آن‌جا می‌روند، بشوند. در دادسرای ویژه اطفال و نوجوانان نیز قرارهای تأمین صادر شده متفاوت است و با دادسرای عمومی که برای افراد بزرگسال است، فرق می‌کند. به‌گفته این حقوقدان درخصوص اطفال پیش‌بینی‌شده در مرحله نخست تأمین از والدین گرفته شود، یعنی هرر زمان لازم شد طفل را بیاورند. اگر برای افراد ۱۵ تا ۱۸سال حذف ضرورت کفیل و وثیقه درخواست شد و خانواده وی نتوانستند آن را تأمین کنند، قرار نگهداری موقت در کانون صادر می‌شود. در جرایم مشهود نیز برای افراد زیر ۱۸سال ضابطان بلافاصله بایدد موضوع را به دادسرا اعلام کنند. در دادگاه‌های اطفال نیز که به صورت مرجع اختصاصی تشکیل می‌شود، دادگاه با یک قاضی و با حضور دو مشاور تشکیل می‌شود. قضات باید ۵سال سابقه داشته و متاهل باشند.
تدوین لایحه پلیس اطفال
در این بین همچنان بحث پلیس ویژه اطفال مغفول مانده بود که درنهایت اوایل هفته معاون حقوقی قوه قضائیه از آماده شدن پیش‌نویس لایحه پلیس اطفال در این معاونت خبرداد. ذبیح‌ا… خداییان درباره لایحه پلیس اطفال گفته بود: این پیش‌نویس در آینده‌ای نزدیک تقدیم رئیس قوه قضائیه خواهد شد و در صورت موافقت به دولت ارسال می‌شود. او در پاسخ به این سوال که «آیا می‌توان به استفاده از پلیس اطفال در محاکم در سال ۹۶ امیدوار بود یا نه؟» خاطرنشان کرد: پلیس اطفال در قانونن آیین‌دادرسی کیفری پیش‌بینی شده است و از آن‌جا که باید به تصویب مجلس هم برسد، لذا به این بستگی دارد که در مجلس چقدر طول می‌کشد. در ضمن او توضیحی درباره جزئیات و مفاد این لایحه ارائه نکرد.
معاون قوه قضائیه از درحال بررسی بودن اصلاح قانون حمایت از خانواده خبر داد و گفت: کارهای تحقیقاتی و پژوهشی اصلاح قانون حمایت از خانواده در معاونت حقوقی دستگاه قضائی درحال بررسی است تا مشخص شود این قانون با چه مشکلاتی مواجه است و نواقص و خلأهای قانونی آن چیست. خدائیان درباره لایحه اصلاح آیین‌دادرسی کیفری گفت: این لایحه هنوز در معاونت حقوقی تکمیل نشده است و از آن‌جا که برای ارسال آن فرصت داریم اکنون درحال بررسی و تکمیل کردن آن هستیم.
رسیدگی عادلانه به جرایم کودکان
بعد از این خبر بود که اظهارنظرها در رابطه با پلیس کودکان داغ شد و نایب‌رئیس کمیسیون اصل نود مجلس با تأکید بر تشکیل پلیس اطفال با هدف رسیدگی عادلانه به جرایم کودکان و نوجوانان توضیح داد: استفاده از افراد ناآگاه به روانشناسی کودکان در تعقیب و گریزممکن است کودکان بزهکار را به افراد مجرم تبدیل کند. فرهاد تجری در واکنش درخصوص آماده‌سازی لایحه پلیس اطفال از سوی قوه قضائیه نیز گفت: درحال حاضر تخصص‌گرایی یکی از سیاست‌ها و راهبردهای دستگاه‌های مختلف ازجملهه سیستم قضائی است، دستگاه قضائی به‌عنوان یکی از نهادهای مهم و تاثیرگذار در کشور در طول سالیان گذشته فراز و نشیب‌های بسیاری داشته و تجربیات قابل قبولی را کسب کرده است؛ بنابراین علوم نوین و مطالعات روانشناسی فردی و اجتماعی و مباحث اینچنینی بیش از گذشته تخصص‌گرایی را در قوه قضائیه نهادینه کرده است.
نماینده مردم قصرشیرین، سرپل ذهاب و گیلانغرب در مجلس شورای اسلامی با اشاره این‌که اکنون استفاده از تخصص‌گرایی در قوه قضائیه یک ضرورت است، افزود: به دلیل آن‌که حوزه اطفال و نوجوانان بسیار آسیب‌پذیر است و هرگونه رفتار غیرتخصصی و به دور از ملاحظات روانشناسی و اقتضائات سن کودکان باعث لطمات جبران‌ناپذیری می‌شود، باید پلیس اطفال برای جلوگیری از هرگونه مشکل در رسیدگی به جرایم کودکان ایجاد شود. این نماینده مردم در مجلس دهم با اشاره به این‌که در قانون آیین‌دادرسی کیفری جدید دادگاه ویژه رسیدگی به جرایم کودکان تشکیل شد، گفت: در قانون آیین‌دادرسی جدید مصوب سال ۹۴ پیش‌بینی شد که دادگاه ویژه اطفال تشکیل شود و درحال حاضر رسیدگی به جرایم کودکان در این دادگاه رسیدگی می‌شود، بنابراین امیدواریم با شکل‌گیری پلیس اطفال در کنار دادگاه کودکان بتوان نقش اصلاح و بازپروری متهمان به‌عنوان یکی از سیاست‌های دستگاه قضا را اجرایی کرد. نایب‌رئیس کمیسیون اصل نود مجلس شورای اسلامی گفت: محیط‌های نگهداری و روش‌های تحقیق از اطفال و نوجوانان باید به‌گونه‌ای باشد که بتوان از شخصیت کودکان به خوبی صیانت کرد، همچنین نحوه تعقیب و گریز کودکان مجرم باید به نوعی باشد که بتوان رسیدگی عادلانه به جرم آنها را انجام داد که این سیاست با تشکیل پلیس طفال اجرایی می‌شود.
آغاز به کار آزمایشی
در واکنش به خبر آماده‌شدن پیش‌نویس لایحه پلیس کودکان، سرهنگ رضا بستو، رئیس پلیس پیشگیری تهران بزرگ با اعلام این خبرکه «پلیس کودک و نوجوان براساس ماده ۳۱ قانون، به منظور حسن اجرای وظایف ضابطان در مورد کودکان و نوجوانان در ناجا تشکیل شده است»، افزوده است: اکنون در پایتخت، پلیس اطفال و نوجوانان به‌طور آزمایشی فعالیت خود را آغاز کرده‌اند. وی تصریح کرد: اطفال و نوجوانان به دور از متهمان و مجرمان دیگر به وسیله روانشناسان مشاوره می‌شوند. با توجه به توضیحاتت رئیس پلیس پیشگیری تهران باید منتظر پایان دوره آزمایشی پلیس اطفال نشست تا دید در نهایت این پلیس تا چه میزان در انجام وظایف خود موفق خواهد بود و لایحه پلیس اطفال به چه میزان گره از مشکلات خواهد گشود.
وظایف پلیس اطفال
عبدالصمدخرمشاهی در این باره می گوید: کودکان به‌عنوان قشری آسیب‌پذیر نیاز به توجه ویژه دارند، حتی اگر در جایگاه متهم قرار گرفته باشند. پلیس ویژه کودکان در آیین‌دادرسی کیفری پیش‌بینی و برای حمایت و توجه خاص به این کودکان ایجاد شده است. کما این‌که درمیان قضات نیز قضات با تخصص رسیدگی به جرایم اطفال پیش‌بینی شده است. این امر نشان‌دهنده جایگاه ویژه کودکان در نظر قانونگذار است، با توجه به این‌که می‌دانیم روحیه اطفال نازک و شکننده است نیاز دارند از منظر روانشناسیی با آنها مدارا شود.
ضرب‌المثلی قدیمی پیرامون این موضوع وجود دارد «چون سر و کارت با کودک فتاد پس زبان کودکی باید گشاد» که گویای همین موضوع است که با کودکان باید مانند خودشان رفتار کنیم. پلیس ویژه کودکان یکی از لازمه‌های شرایط کنونی است و همان‌طور که قضات ویژه کودکان داریم، به پلیس ویژه کودکان نیز نیازمندیم. البته پلیس ویژه کودکان باید از منظر روانشناسی و مناسب با سنین کودکان رفتار کند، در این صورت می‌توانند به مراتب درک بهتری از کودکان داشته باشند، همچنین اگر با زبان کودکی، کودکان را راهنمایی کنند باعث کاسته شدن اثرات تخریب‌گر انتقاد از کودکان خواهد شد. باید توجه داشت در بین ضابطان، قوه قضائیه کسانی را نیاز دارد که حداقل در رشته‌های مرتبط با کودکان آموزش دیده باشند، مانند روانشناسی و علوم‌تربیتی تا بتوانند با حوصله بیشتر و داشتن راهکارهایی پسندیده با کودکان رفتار کنند. پلیس ویژه کودکان باید بتواند خود را با کودکان هماهنگ کرده و ارتباط خوبی با آنها برقرار کند.
همچنین نباید از این موضوع غافل ماند که هیچ فردی از نوزادی مجرم نیست، کودکی که خواسته یا ناخواسته مرتکب جرم می‌شود نباید با او رفتاری مانند بزهکاران قدیمی داشت، زیرا در بسیاری موارد تکرار بزهکاری در کودکان ریشه در رفتار‌های نادرست بزرگسالان دارد، به همین جهت پلیس ویژه کودکان نباید رفتار تخریب‌گر برای کودکان داشته باشد. پلیس ویژه کودک می‌تواند با روحیه‌ای مهربانانه، دوستانه و آشتی‌جویانه جلوی بسیاری از این موارد را بگیرد. با توجه به این‌که، این طرح بسیار طرح مفید وو مثمرثمری خواهد بود می‌تواند یکی از راه‌های پیشگیری از جرم محسوب شود ولی همگی این موارد منوط به اجرای صحیح این طرح است تا بتواند به‌عنوان طرحی کارآمد باشد.
