صدور گواهى حق تقدم خرید سهام، دادن حق ویژه در زمان انتشار سهام عادى و عرضه و فروش آنها در بازار دست اول به این‌صورت است که شرکت براى صاحبان سهام عادى خود اولویت خاصى قائل مى‌شود. تحت چنین شرایطی، حق خرید عبارت است از داشتن اختیار براى خریدن تعدادى سهام عادى به قیمت مشخص و در یک دورهٔ زمانى معین هر یک از صاحبان سهام عادى شرکت در ازاء داشتن هر سهم، صاحب یک حق مى‌گردند. این سهامداران مى‌توانند به سه طریق عمل کنند:
- از کلیه حقوق مربوط استفاده کنند، یعنى سهام جدید را مستقیماً از شرکت ذى‌ربط بخرند.
- گواهى حق تقدم را به دیگران واگذار کنند.
- از حقوق خود در مهلت مقرر استفاده نکنند.
اگر کلیه سهامداران از حقوق خود استفاده کنند، تمام سهام منتشرشده به فروش خواهد رفت و شرکت از طریق فروش سهام، منابع مالى مورد را به‌دست مى‌آورد. ثبت شرکت سهامی خاص اگر کلیه سهامداران از حقوق خود استفاده نکنند و زمان مقرر منقضى گردد، مقدارى از سهام جدیدالانتشار روى دست شرکت باقى خواهد ماند. در چنین حالتى شرکت مى‌تواند از یک بانک سرمایه‌گذار بخواهد که در زمینه فروش سهام عادى جدید به شرکت کمک کند. همچنین شرکت مى‌تواند از بانک سرمایه‌گذار بخواهد که سهام فروش‌نرفته را به قیمت مشخصى از شرکت بخرد و فروش کل سهام را تضمین کند.
ویژگى حق خرید
ویژگى‌هاى حق خرید سهام عادى به‌شرح زیر است:
- حق خرید، یک نوع اختیار معامله است. کسى‌که داراى چنین حقى مى‌شود الزامى به استفاده از آن ندارد.
- تعداد حقى که با داشتن آن مى‌توان یک سهم جدید خریدارى کرد از سوى شرکت مربوط تعیین مى‌شود. این تعداد حق در طى دوره مقرر ثابت مى‌ماند. به‌عنوان مثال، ممکن است گفته شود که شخص باید داراى ۲۵ حق باشد تا بتواند یک سهم جدید بخرد.
- قیمت فروش سهام عادى جدید (که آن را قیمت پذیره‌نویسى مى‌نامند) از سوى شرکت مربوط با توجه به قیمت بازار سهام تعیین مى‌گردد. و این قیمت در طى دوره مقرر ثابت مى‌ماند. براى مثال، ممکن است یک شرکت اعلام کند که براى خرید یک سهم جدید، متقاضیان براى ۶۰،۰۰۰ ریال به‌عنوان قیمت پذیره‌نویسى به شرکت پرداخت کنند.
- فقط در یک دوره زمانى مشخص مى‌توان از این حقوق استفاده کرد و پس از اعضاء آن دوره این حقوق ارزش خود را از دست خواهند داد. این دوره طبق قانون تجارت ایران ۶۰ روز است.
- این حقوق قابل معامله است و مى‌توان آنها را در بازار خرید و فروش کرد. تعداد حقى را که با داشتن آن مى‌توان یک سهم عادى جدید خریدارى کرد، به مقدار پولى که شرکت مربوط نیاز دارد و مى‌خواهد از طریق انتشار سهم جدید تأمین کند، قیمت پذیره‌نویسى سهام و تعداد سهامى که در دست مردم است (قبل از اتشار سهام جدید) بستگى دارد. با استفاده از معادله (۱) مى‌توان تعداد سهام جدیدى را که باید به‌فروش برسد محاسبه کرد:
قیمت پذیره‌نویسى هر سهم / پول مورد نیاز = تعداد سهام جدیدى که باید به‌فروش برسد.
با استفاده از معادله مى‌توان تعداد حق تقدمى را که براى خرید یک سهم لازم است محاسبه کرد.
تعداد سهام جدید / تعداد سهم عادى که در دست مردم است = تعداد حق تقدم لازم براى خرید یک سهم
مثال:
شرکتى مى‌خواهد با انتشار سهام جدید ۶۰ میلیارد ریال تأمین کند و باید اولویت خرید این سهام را به سهامداران کنونى شرکت بدهد. قیمت پذیره‌نویسى هر سهم ۶۰،۰۰۰ ریال تعیین شده است و در زمان کنونى تعداد ۴،۰۰۰،۰۰۰ سهم عادى در دست مردم است. با استفاده از معادله (۱) تعداد سهام جدیدى را که شرکت باید انتشار دهد محاسبه مى‌کنیم:
تعداد سهم جدید ۱،۰۰۰،۰۰۰ = ۶۰،۰۰۰ / ۶۰،۰۰۰،۰۰۰،۰۰۰ = ۱،۰۰۰،۰۰۰
با استفاده از معادله (۲) تعداد حق تقدمى که براى خرید هر سهم لازم است محاسبه مى‌گردد. ۴ = ۱،۰۰۰،۰۰۰ / ۴،۰۰۰،۰۰۰ = تعداد حق تقدم لازم براى خرید یک سهم جدید.
تعیین ارزش حق تقدم خرید یک سهم
گواهى حق تقدم خرید، یک نوع اوراق بهاءدار است؛ زیرا قیمت پذیره‌نویسى سهام کمتر از قیمت بازار سهام تعیین مى‌گردد و در نتیجه، این اوراق داراى ارزش محاسباتى و ارزش بازار هستند.
ارزش محاسباتى حق تقدم خرید سهام بستگى به ویژگى‌هاى آن دارد. این حق تقدم خرید فقط در یک دوره زمانى خاص داراى ارزش است. در آمریکا، وقتى افزایش سرمایه یک شرکت مورد تصویب قرار مى‌گیرد تاریخى نیز اعلام مى‌گردد که در آن تاریخ فهرست سهامداران واجد حق را از دفتر سهام استخراج مى‌کنند و براى آنان گواهینامه حق تقدم خرید سهام ارسال مى‌دارند. با توجه با اینکه مدت زمانى طول مى‌کشد تا نقل و انتقال سهام در دفتر سهام منعکس گردد. بورس نیویورک مقرراتى وضع کرده که طبق آن، اشخاص باید براى دریافت گواهى حق تقدم حداقل چهار روز کارى قبل از تاریخ بستن دفتر سهام، به خرید سهام اقدام کنند. چنین تاریخى را تاریخ مؤثر مى‌گویند. کسانى‌که از این تاریخ به‌بعد سهام خریدارى کنند. دیگر گواهى حق تقدم خرید سهام جدید را دریافت نمى‌کند و سهام بدون حق تقدم خرید معامله مى‌شود. بدیهى است که در این تاریخ، قیمت بازار سهام شرکت به میزان ارزش حق تقدم خرید کاهش مى‌یابد.
در صورتى‌که درجهٔ اهرم مالى شرکت بیش از حد باشد، تأمین مالى از طریق انتشار سهام عادى مناسب خواهد بود.
مزایا و معایب تأمین مالى از طریق سهام
مزایا:
- الزامى به پرداخت سود سهام وجود ندارد.
- تاریخى براى بازپرداخت وجود ندارد.
- در مقایسه با استفاده از بدهی، انتشار سهام عادی، درجه‌بندى اعتبارى شرکت را بهبود مى‌بخشد.
معایب:
- سود سهام عادی، مالیات کافى نیست.
- میزان مالکیت با انتشار سهام عادى کاهش مى‌یابد. حق رأى اضافى که با انتشار سهام حاصل مى‌شود، مى‌تواند کنترل را از دست مالکان فعلى خارج کند. (در صورتى‌که سهام جدید توسط سرمایه‌گذاران جدید خریدارى شود).
- سود و سود سهام شرکت بین تعداد سهام بیشترى توزیع خواهد شد.
- هزینه‌هاى انتشارى که در عرضهٔ سهام عادى وجود دارد بیشتر از هزینه‌هاى انتشار سهام ممتاز و بدهى است.
تأمین مالى عملیات از وجوه داخلى (سود انباشته و اندوخته اندوخته‌ها) به‌دلیل اینکه مالیات آن نیز قبلاً پرداخت شده، همیشه براى شرکت ارزان‌تر از سهام عادى تمام مى‌شود. تأمین مالى از سود انباشته شرکت هزینهٔ انتشارى در برندارد. (مگر در حالت افزایش سرمایه از این محل) لذا مى‌تواند براى سهامدار بهتر باشد ولى باید توجه داشت پرداخت سود سهام کمتر ممکن است از دید بازار منفى تلقى شود و براساس عوامل روانی، موجبات کاهش قیمت سهام را فراهم سازد.
