وقتی صحبت از بازداشت موقت می‌شود، تکلیف آن مشخص است. اما وقتی واژه موقت به آن می‌چسبد، تبدیل به مهمترین قرار تأمین کیفری می‌شود که قانون برای متهم در نظر گرفته است. البته گاهی لازم است که متهم برای بررسی‌ها در دسترس باشد و به این ترتیب باید به طور موقت وی را در بازداشت نگه داشت. البته لازم به ذکر است که این مطالب براساس آیین‌دادرسی کیفری فعلی نوشته شده است.
قرار بازداشت موقت، شدیدترین نوع از انواع قرارهای تأمین است که به علت شدید بودن نوع اتهام یا ولگرد بودن متهم و یا احتمال فرار وی و یا بیم تبانی با شهود یا تهدید مطلعین و یا بیم إمحاء آثار جرم توسط متهم، صادر می‌شود.
بازداشت موقت متهم که از آن در حقوق کیفری ایران به توقیف احتیاطی نیز تعبیر شده است عبارت است از سلب آزادی از متهم و زندانی کردن او در طول تمام یا قسمتی از تحقیقات مقدماتی توسط مقام صالح قضایی.
این قرار از یک طرف مورد انتقاد وسیع حقوق دانان و مدافعان حقوق بشر قرار گرفته و از طرف دیگر برخی حقوق دانان و مدافعین اجتماعی با ذکر محاسن آن بر ابقای آن به عنوان یکی از تضمینات سیاست کیفری در سرکوب پدیده مجرمانه تاکید کرده‌اند.
در قرارهایی مانند کفالت یا وثیقه اگر متهم قادر به معرفی کفیل یا سپردن وثیقه نباشد، قرار بازداشت صادر می‌شود. در صورتی که در قرار بازداشت موقت، متهم با وجود امکان معرفی کفیل یا سپردن وثیقه باز هم زندانی می‌شود. با اینکه ماده ۱۳۲ قانون آیین‌دادرسی دادگاه‌های عمومی و انقلاب در امور کیفری، به ذکر انواع قرارهای تأمین اختصاص دارد، اما قبل از آن در ماده ۳۲ همان قانون، از قرار بازداشت که یکی از انواع همین تأمین‌هاست، یاد کرده است.
مقام صادر کننده قرار بازداشت موقت کیست؟
قرار بازداشت موقت ممکن است توسط بازپرس یا دادیار صادر شود در هر صورت پرونده باید ظرف 24 ساعت برای اظهار نظر دادستان نسبت به این قرار برای وی ارسال می شود. در صورت مخالفت دادستان با قرار بازداشت موقت باید از نظر دادستان پیروی کرد و متهم آزاد می شود و مقام صادر کننده باید قرار دیگری برای متهم در نظر بگیرد. دادستان هم می تواند از باز پرس تقاضا کند که قرار بازداشت متهم را صادر کند.
در مقابل باز پرس می تواند با این درخواست دادستان مخالفت کند در صورت حل اختلاف بین دادستان و بازپرس با دادگاه عمومی و انقلاب محل خواهد بود. اما اگر بین دادیار و دادستان اختلاف نظر نباشد، این قرار به متهم ابلاغ می شود و متهم ظرف ده روز از تاریخ ابلاغ حق اعتراض به قرار را دارد.
اعتراض به صدور قرار باز داشت موقت امکان پذیر است؟
احترام به آزادی افراد، مهمترین موضوعی است که باید در مرحله تحقیقات مقدماتی مورد توجه قرار گیرد قرار بازداشت موقت حق آزادی را سلب می کند آن هم زمانی که هنوز ثابت نشده است که متهم واقعا محرم است یا خیر، بنابراین برای جلوگیری از سوء استفاده از این قرار و امکان بازبینی تصمیم مرجع قضایی در سلب آزادی از متهم امکان اعتراض متهم به این قرار پیش بینی شده است.
مرجع اعتراض به قرار باز داشت موقتی که در دادسرا صادر شده است دادگاه است و متهم ده روز از زمان ابلاغ این قرار، حق دارد که در دادگاه عمومی و انقلاب محل اعتراض خود را مطرح کند.
انواع قرار بازداشت موقت کدام است؟
قرار بازداشت موقت اختیاری: بدین معنا است که صدور قرار بازداشت موقت در این موارد جایز بوده و منع قانونی ندارد.
قرار بازداشت موقت اجباری انواع مختلفی دارد که در زیر آنها را برمیشماریم:
- قتل عمد، آدم ربایی، اسید پاشی و محاربه و افساد فی الارض.
- در جرائمی که مجازات قانونی آن اعدام یا حبس دایم باشد.
- جرائم سرقت، کلاهبرداری، اختلاس، ارتشاء، خیانت در امانت، جعل و استفاده از سند مجعول در صورتی که متهم حداقل یک فقره سابقۀ محکومیت قطعی یا دو فقره یا بیشتر سابقۀ محکومیت غیر قطعی به علت ارتکاب هر یک از جرائم مذکور داشته باشد.
- در مواردی که آزادی متهم موجب فساد باشد.
- در کلیه جرائمی که به موجب قوانین خاص مقرر شده باشد، مثل:
الف) در جرائم تصرف عدوانی، مزاحمت و ممانعت از حق، در صورتی که تعداد متهمان سه نفر یا بیشتر باشد.
ب) در بزه رشوه، هرگاه میزان رشوه از مبلغ 200000 ریال بیشتر باشد.
نکاتی بسیار مهم از قرار بازداشت موقت:
- این قرار باید موجه و مستدل بوده و دلایل آن ذکر شود.
- این قرار قابل اعتراض در دادگاه مربوطه بوده و بایستی در قرار قید شود و قابل اعتراض بودن آن به متهم ابلاغ و تفهیم شود.
- مدت اعتراض 10 روز از تاریخ ابلاغ است. نظر دادگاه که در جلسه اداری خارج از نوبت و بدون حضور دادستان به عمل می‌آید قطعی خواهد بود.
- توقیف متهم تحت این قرار نباید از مدت معتدل (حداقل مجازات قانونی جرم) فراتر رود.
- متهم هر یک ماه، یکبار می‌تواند فک یا تخفیف آن را از قاضی بخواهد.
- هرگاه در جرایم موضوع صلاحیت دادگاه کیفری استان یا چهار ماه و در سایر جرائم تا 2 ماه به علت صدور قرار تأمین، متهم در بازداشت بسر برد و پرونده اتهامی او منتهی به تصمیم نهایی در دادسرا نشده باشد، مرجع صادر کننده قرار، مکلف به فک یا تخفیف قرار تأمین متهم میباشد مگر موجبی برای فک نباشد که با ذکر علل، قرار ابقاء می‌شود.
صدور قرار بازداشت موقت چه مزایایی دارد؟
به هر حال هر یک از قرارهایی که در آیین‌دادرسی کیفری پیش‌بینی می‌شود، مزایایی دارد که علت ایجاد و صدور آن را توجیه می‌کند، قرار بازداشت نیز مزایایی دارد.
البته در ظاهر این‌طور به نظر می‌رسد که این مزایا بیش از اینکه شامل حال متهم شود، در راستای بررسی پرونده و بهبود جریان دادرسی پیش‌بینی شده است. بنابراین بسیاری صدور این قرار را موثرترین وسیله برای دستیابی به متهم و تضمین حضور او در مراجع قضایی در مواقع لزوم می‌دانند.
با صدور این قرار هرگاه نیاز به حضور متهم باشد، وی با مراقبت کامل نزد مرجع قضایی آورده خواهد شد و به این ترتیب از تبانی متهم با سایر متهمان نیز جلوگیری می‌شود؛ همچنین این قرار موجب جلوگیری از فشار متهم نسبت به بزه‌دیده و شهود برای جلوگیری یا پس‌گرفتن شکایت می‌شود.
این قرار گاهی وسیله‌ای برای تأمین امنیت و مصونیت او از انتقام بزه‌دیده می‌شود.
مدت اعتبار قرار بازداشت موقت چقدر میباشد؟
در قانون آیین دادرسی کیفری فعلی مدت اعتبار قرار بازداشت موقت در جرایمی که رسیدگی به آنها در صلاحیت دادگاه کیفری استان است چهارماه و در بقیه جرایم که رسیدگی به آنها در صلاحیت دادگاه‌های کیفری عمومی یا اختصاصی است دو ماه در نظر گرفته شده است.
البته به همان شرط که مدت حبس از حداقل مجازات مقرر قانونی جرم ارتکابی تجاوز نکند. یعنی اگر برای یک جرم 6 ماه تا 3 سال حبس در نظر گرفته شده است مدت بازداشت موقت نباید بیشتر از 6 ماه باشد. البته اگر در این مدت دادسرا تصمیم نهایی خود را نگرفته باشد، باید به تخفیف قرار تامین یا ابقای آن دستور دهد و البته دلایل خود را نیز باید ذکر کند.
البته در مواردی که دادگاه مکلف به انجام تحقیقات مقدماتی است مانند دادگاه استان در رسیدگی به اتهام زنا یا لواط، باید تمدید بازداشت و باقی ماندن قرار را در پایان هرماه اعلام کند.
آیا در هنگام بازداشت موقت، حقوق متهم رعایت می‌شود؟
برای صدور قرار بازداشت باید اصولی رعایت شود به‌طور مثال بازداشت شخص پیش از دادرسی، باید یک استثنا و حتی‌الامکان کوتاه باشد.
باید با اشخاصی که بازداشت می‌شوند، به‌گونه‌ای انسانی و با احترام رفتار شود. متهمین بازداشت شده از محکومان، جدا نگهداری می‌شوند و وضع آنان، جدا از وضع اشخاص محکوم است. هر‌کس به‌طور غیر‌قانونی بازداشت شده است، حق جبران خسارت را داشته باشد.
قانون‌گذار برای صدور قرار بازداشت موقت شرایطی را بیان می‌کند و قضات مکلف به رعایت آن و مستدل بودن قرار بازداشت هستند. لازم است یک مقام قضایی با قاضی صادر‌کننده قرار بازداشت موافقت کند. قانون‌گذار برای بازداشت موقت محدوده زمانی قائل شده و متهم حق اعتراض به قرار را دارد.
تخلف قاضی از ضوابط بازداشت موجب تعقیب انتظامی وی خواهد بود و متهم می‌تواند به همین منظور، شکایت خود را به دادسرای انتظامی قضات تقدیم کند.
با سلام مطالب عنوان شده درخصوص بازداشت موقت، منطبق با ق.آ.د.ک مصوب سال 92 نمیباشد. به عنوان مثال ماده 132 راجع به قرارهای تامین نیست و ماده 32 راجع به بازداشت موقت نیست و موارد دیگرمانند مدت بازداشت موقت و یا بازداشت موقت اجباری که مغایرت فاحش با قانون لازم الاجرای فعلی دارد.