درخواست ابلاغ و اجرای رای صادره شده از داوری

زمانی که دو طرف یک قرارداد منعقد می کنند و به اصطلاح میان آن ها یک رابطه قراردادی شکل می گیرد، ممکن است به دلایل گوناگونی بین آن ها در خصوص تفسیر یا اجرای قرارداد اختلاف ایجاد شود. در اکثر موراد در متن قرارداد روش‌هایی برای حل این اختلافات پیش بینی می شود تا طرفین بر اساس آن، اختلافات را حل کنند. ولی در صورتی که طرفین در این باره پیش بینی نکرده باشند، باید برای رفع اختلافات خود به محاکم قضایی صالح مراجعه کنند. بهترین راه حلی که طرفین می توانند برای حل اختلافات خود در خصوص تفسیر و نحوه اجرای قرارداد پیش بینی کنند داوری است. اگر متعاملین ارجاع امر به داوری و یا حل اختلاف توسط داور را در ضمن قرارداد شرط کنند، به آن شرط داوری و در صورتی که در قرارداد جداگانه‌ای اختلافات را به داور ارجاع دهند به آن قرارداد داوری گفته می شود.

زمانی که طرفین اختلاف خود را به داور ارجاع می هند، داور باید اقدام به صدور رای کرده و سپس آن را به طرفین ابلاغ کند. پس از ابلاغ رای داور نوبت به اجرای رای داور می رسد و پس از آن طرفین می توانند به رای داور اعتراض کنند.

داوری چیست؟

همانگونه که گفتیم در بیشتر مواقع در قراردادها طرفین برای آن که اختلافات احتمالی خود را در آینده راحت‌تر حل نمایند، در قرارداد خود شرط داوری درج می کنند. به موجب این شرط متعاملین توافق می کنند زمانی که با اختلافی مواجه شدند، آن اختلاف را به شخص معین یا غیر معینی ارجاع دهند تا نسبت به حل و فصل آن اقدام کند. اگر طرفین شخص معینی را به عنوان داور در نظر می گیرند، باید شرایط لازم برای داوری را داشته باشد؛ به عنوان مثال داور باید اهلیت قانونی داشته باشد، به موجب حکم دادگاه از داوری محروم نشده باشد و این که از قضات و کارمندان دادگستری نباشد.

ارجاع امر به داوری و رسیدگی توسط داور بسیار سریع‌تر از رسیدگی در محاکم انجام می گیرد. علاوه بر آن طرفین می توانند برای داور مدت زمان تعیین کرده و داور را ملزم کنند که در همان مدت زمان تعیین شده به اختلافات رسیدگی کرده و رای صادر کند. حال چنانچه طرفین برای داوری و صدور رأی توسط داور مدتی تعیین نکرده باشند، براساس تبصره ماده 484 قانون آیین دادرسی مدنی، مدت داوری 3 ماه است و این مدت از روزی که موضوع به داور ابلاغ می شود آغاز می گردد. البته این مدت را می توان با توافق طرفین تمدید نمود.

درخواست ابلاغ رای داور

زمانی که اختلافی به داوری ارجاع می شود تا داور به آن رسیدگی کرده و رای صادر کند، بسیار مهم است که پس از صدور رای، آن را به طور قانونی به متعاملین ابلاغ کند. زیرا تا زمانی که رای به آن ها ابلاغ نشده باشد امکان اجرای آن وجود ندارد. علاوه بر آن باید توجه نمود که داور نمی تواند رای خود را به صورت شفاهی به طرفین ابلاغ کند بلکه باید آن را به صورت مکتوب ابلاغ نماید.

در ماده 485 قانون آیین دادرسی مدنی مقرر شده است که:« چنانچه طرفین در قرارداد داوری طریق خاصی را برای ابلاغ رای داور پیش‌بینی نکرده باشند، داور مکلف است رأی خود را به دفتر دادگاه ارجاع ‌کننده دعوا به داور یا دادگاهی که صلاحیت رسیدگی به اصل دعوا را دارد تسلیم نماید.»

ابلاغ رای داور از دو جهت اهمیت دارد: اول از حیث رعایت کردن مدت داوری و دوم از حیث امکان اجرای رای داور.

• الف) اهمیت ابلاغ رای داوری از حیث رعایت مدت داوری

همانطور که کمی پیشتر اشاره نمودیم داور برای صدور رای خود مدت معینی دارد. این مدت ممکن است از سوی طرفین قرارداد تعیین شده باشد و چنانچه آن ها مدتی معین ننموده باشند، مدت داوری 3 ماه خواهد بود. البته باید اشاره کرد که این مدت از سوی طرفین قابل تمدید است. گاهی این امکان نیز وجود دارد که مدت داوری را دادگاه تعیین کند، مثل شرایطی که دادگاه در پروسه داوری دخالت داشته باشد.

مدت داوری و رعایت کردن آن به این دلیل اهمیت دارد که چنانچه داور رای خود را خارج از مهلت مقرر صادر و تسلیم کند، آن رای قابل ابطال است. ملاک تشخیص تاریخ صدور رای و تسلیم آن، تاریخ ابلاغ رای است. این روزها به علت آن که در سراسر کشور دفاتر خدمات الکترونیک قضایی راه اندازی شده است، رأی داور در قالب ثبت دادخواست ابلاغ می گردد. نکته قابل توجهی که وجود دارد این است که طرفیت می توانند راه دیگری را برای ابلاغ رای در نظر بگیرند؛ مانند پست سفارشی و یا از طریق ایمیل.

• ب) اهمیت ابلاغ رأی داوری از حیث امکان اجرای رای داور

برای آن رای داور به اجرا در آید لازم است تا در آغاز آن رای به طرفین ابلاغ گردد. زیرا تا زمانی که رای به آن ها ابلاغ نشده باشد بی اثر بوده و قابل اجرا نیست. مگر در صورتی که طرفین بر اجرای آن توافق کنند. رایی که داور صادر می کند قطعی بوده و برای طرفین لازم الاجراست. عملیات قانونی اجرای این رأی در قالب صدور اجراییه همچون رای قطعی دادگاه، 20 روز بعد از ابلاغ آغاز می شود. بنابراین اگر یکی از طرفین درخواست ابطال رای داوری را داشته باشد باید طرف 20 روز از تاریخ ابلاغ رای اقدام کند.

برای آن که از باطل شدن رأی داور جلوگیری شود لازم است تا یک سری شروط رعایت گردد؛ مانند شرط داوری با دقت تنظیم شود، رای داوری با توجه به اصول داوری و دادرسی عادلانه صادر شود و در نهایت به صورت دقیق و قانونی ابلاغ شود. به همین خاطر است که گفته می شود بهتر است داور یک حقوقدان یا وکیل دادگستری باشد که به اصول داوری تسلط دارد.

درخواست ابلاغ رای داور

همانگونه که بیان داشتیم داور زمانی که رأی خود را صادر نمود باید آن را به طرفین ابلاغ کند تا قابل اجرا شود. ابلاغ رأی داور و اخطاریه‌های داوری تشریفات خاصی ندارد و طرفین می توانند در خصوص نحوه ابلاغ توافق کنند، اما در صورتی که توافقی نکرده باشند، داور باید رأی را به دادگاهی که پرونده را به داوری ارجاع داده است و یا دادگاهی که صلاحیت رسیدگی دارد، تسلیم کند.

حال اگر 20 روز سپری شد و داور رای خود را ابلاغ ننمود، کسی که رای به نفع او صادر شده یا همان محکوم له، می تواند درخواست ابلاغ رای داور را بکند.

درخواست ابلاغ رای داوری دو حالت دارد:

1. حالت اول: زمانی است که دادگاه پرونده را به داوری ارجاع داده است. در این حالت پس از آن که امر به داوری ارجاع شد و داور رای خود را صادر نمود، اگر طرفین در خصوص ابلاغ توافقی نکرده باشند، رأی داوری به دفتر دادگاه ارجاع کننده تسلیم می شود. دفتر دادگاه نیز اصل رأی را بایگانی می کند و رونوشت آن را به طرفین دعوا ابلاغ می کند.
2. حالت دوم: زمانی است که طرفین خود بدون دخالت دادگاه پرونده را به داوری ارجاع داده‌اند تا رای صادر کند. مزیتی که این امر دارد این است که دیگر ضرورتی به رعایت تشریفات آیین دادرسی مدنی نیست. درصورتی که طرفین درخصوص ابلاغ توافقی نکرده باشند و داور نیز ظرف 20 روز رای خود را ابلاغ ننماید، طرفین برای درخواست ابلاغ رای داور باید اقدام به تنظیم دادخواست نمایند. البته لازم به ذکر است که با درخواست کتبی نیز این امر انجام پذیر است.

درخواست اجرای رای داوری

پس از آن که رای داور ابلاغ شد، نوبت به اجرای آن می رسد. اجرای رای داوری یعنی پس از آن که رای داور صادر شد، دادگاهی که امر را به داوری ارجاع داده است کپی رای را به طرفین ابلاغ کرده و آن را همچون رای صادر شده از دادگاه به محل اجرا بگذارد. رای داوری ذاتا توان اجرایی ندارد ولی اگر محکوم علیه به صورت اختیاری این رأی را اجرا نکند کسی که رأی به نفع او صادر شده یا محکوم علیه می تواند درخواست اجرای رای داور را از دادگاه بخواهد. در این حالت دادگاه وظیفه پیدا می کند که درخواست را بررسی نموده و درخصوص آن تصمیم گیری کند. چنانچه دادگاه رای داور را تأیید کرد و در آن یکی از جهات بطلان که در ماده 489 قانون آیین دادرسی مدنی قید شده است وجود نداشت، دستور اجرای رای را صادر می کند. این امر موجب خواهد شد که رأی داور قدرت اجرایی پیدا کند.

اما زمانی که طرفین خود در قرارداد شرط داوری درج می نمایند، کم پیش می‌آید که به رأی داور عمل ننمایند زیرا معمولا می خواهند روابط خود را با طرف مقابل قرارداد حفظ کنند.

پس به طور کلی می توان گفت که رای داور یا به صورت اختیاری اجرا می شود یا به صورت اجباری که در ادامه بیشتر توضیح خواهیم داد.

• الف) اجرای رأی داوری به صورت اختیاری

زمانی که طرفین در قرارداد خود شرط داوری می گنجانند، به صورت ضمنی توافق کرده‌اند که رأیی که داور صادر کرده را محترم شمرده و آن را اجرا کنند. موقعی که اختلافی میان متعاملین ایجاد می شود آن ها حل این اختلاف را به داور می سپارند تا در این خصوص رای دهد، حال کسی که به موجب رای داور محکوم علیه شناخته شده است می تواند یا رای داور را اجرا کند یا این که به طریق دیگری رضایت محکوم له را جلب نماید. در هر صورت در این حالت نیازی به مراجعه به محاکم دادگستری نیست. در عمل هم به دلیل آن که طرفین خود شرط داوری را در قرارداد گنجانده‌اند، خود را ملزم به اجرای رأی داوری می دانند و کم پیش می آید که اجرای رأی داوری را به دادگاه واگذار کنند. قانون گذار به کسی که به موجب رای داور محکوم علیه شناخته شده است 20 روز الی 2 ماه از تاریخ ابلاغ رأی فرصت داده است تا رای داوری را اجرا نماید. در صورتی که محکوم علیه در این مهلت اقدامی در جهت اجرای رأی انجام ندهد، برای محکوم له این امکان فراهم می شود که درخواست اجرای رای داور را از دادگاه بکند.

لازم به ذکر است که اگر محکوم علیه در مهلت مقرر رأی را اجرا کند دیگر ضرورتی برای صدور اجراییه وجود ندارد.

• ب) اجرای رای داوری به صورت اجباری

گاهی پیش می آید که طرفین قرارداد نتوانند به صورت توافقی رأی داور را اجرا نمایند، در این حالت ناچار می شوند برای اجرای رای داور به دادگاه مراجعه کنند. برای اجرای اجباری رأی داور لازم است کسی که رأی به نفع او صادر شده است به دادگاه مراجعه کرده و درخواست اجرای رای داوری را به همراه رای و گواهی ابلاغ آن به دفتر دادگاه تقدیم کند. البته امروزه این امر از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی انجام می پذیرد. رای داوری به دادگاه فرستاده شده و عملیات اجرای رای داور از سوی دفتر دادگاه پی گیری می شود. دادگاه در این مرحله نمی تواند رایی که داور صادر نموده را بررسی ماهوی کند و صرفا باید آن را به طور اجمالی بررسی نموده و اگر مانعی برای اجرای آن وجود نداشت، دستور اجرای آن را صادر کند.

پس از آن که دادگاه دستور اجرای رأی داوری را صادر کرد، دیگر مانند آراء صادر شده از سوی دادگاه اجرا می شود. یعنی مانند آراء صادر از سوی دادگاه اگر نیاز به توقیف مالی بود و یا نیاز به پرداخت وجهی بود، دستور آن صادر می گردد. به عبارت دیگر دقیقا مانند رأی دادگاه اجرا خواهد شد.

نکته‌ای که در پایان باید بیان کنیم این است که اگر محکوم علیه رای داوری را به صورت اختیاری اجرا ننمود، محکوم له باید درخواست اجرای رای داوری را از دادگاه بکند و دادگاه در این حالت اجراییه صادر خواهد کرد. تا زمانی که محکوم له درخواست اجرای رای داوری را ندهد، دادگاه نیز نمی تواند اجراییه صادر کند. محکوم له برای درخواست اجرای رای داوری نیازی به تقدیم دادخواست و پرداخت هزینه دادرسی و باطل کردن تمبر ندارد. دادگاه هزینه اجرای رای داور را تعیین کرده و محکوم علیه باید آن را بپردازد.