بررسی شیوه جدید جذب تصدی منصب قضا مطابق سند تحول قضایی

آزمون تصدی منصب قضاء که تحت عنوان آزمون قضاوت شناخته می شود، یکی از شناخته شده ترین آزمون های حقوقی در کشور است که در بین فارغ التحصیلان رشته حقوق طرفداران بسیار زیادی دارد. البته آزمون قضاوت محدودیت های فراوانی برای بانوان دارد و بیشتر ظرفیت آزمون برای مردان اختصاص یافته است. باتوجه به جایگاه بالای منصب قضاء در جامعه ما، شیوه جذب این آزمون مراحل مختلف و طولانی دارد و افراد متقاضی برای ورود به این حرفه باید تمام مراحل را با موفقیت پشت سر بگذارند.

در چند دهه گذشته نحوه جذب قضات تغییرات زیادی داشته است و همواره با چالش های فراوانی نیز روبرو بوده است. در حال حاظر طرحی مبنی بر تغییر شیوه جذب منصب قضاوت گرفته شده است و اجرا شدن آن منوط به تصویب نهایی در مجلس شورای اسلامی است. هدف اصلی این طرح همسو شدن با سند تحول قضایی است که یقینا درصورت تصویب طرح مذکور، تحول جدیدی در زمینه جذب قضات بوجود خواهد آمد. در ادامه با سند تحول قضایی بیشتر آشنا می شویم و به مراحل آزمون قضاوت نیز می پردازیم.

متن سند تحول قضایی در ارتباط با شیوه جذب قضات

سند تحول قضایی با هدف گسترش و تغییرات فراوان در نظام قضایی کشور منعقد شد و بخش هایی در این سند به جذب و تربیت قاضی پرداخته است. ابتدا به متن سند تحول قضایی می پردازیم و سپس جزئیات آن را مورد بررسی قرار می دهیم.

• بازنگری در نظام جذب منابع انسانی قوه قضاییه به تفکیک مدیران، قضات و کارکنان و استقرار آن با اصلاح قوانین و مقررات مرتبط و رعایت ملاحظات زیر: (معاونت منابع انسانی و امور فرهنگی، دانشگاه علوم قضایی و خدمات اداری، سازمان‌های تابعه، واحدهای تابعه- میان‌مدت)
• تعریف عملیاتی شاخص‌های شایستگی مشتمل بر شخصیت، ایمان، تخصص و مهارت متناسب با نوع شغل و توسعه شیوه‌ های سنجش این شاخص‌ ها با استفاده از فناوری های روز و هوش مصنوعی.
• نیازسنجی تعداد منابع انسانی مورد نیاز به تفکیک واحد های سازمانی قوه قضاییه و جذب در فضای رقابتی با تأکید بر انتخاب شایسته ترین افراد در چارچوب نیازسنجی انجام‌شده
• پذیرش دانشگاه علوم قضایی صرفا از میان داوطلبان دارای سطح دو حوزه یا مدرک کارشناسی مرتبط در رشته ‌های مورد نیاز با ایجاد نظام ‌های سنجش هوشمند، سیستمی و رقابتی به ‌منظور احراز شایستگی های شخصیتی، ایمانی و علمی و برگزاری دوره‌های کارشناسی ارشد تربیت قاضی تخصصی در موضوعات اولویت‌دار از جمله خانواده، اقتصاد، رسانه، اداری، نظامی و فناوری های نوین و تدوین محتوا های آموزشی و تربیتی علمی و عملی لازم متناسب با نیاز های شغلی
• جذب قضات صرفا از میان داوطلبان دارای مدارک سطح سه و سطح چهار حوزه یا کارشناسی، ارشد و دکتری پس از اخذ مدارک کارشناسی ارشد تربیت قاضی در گرایش های تخصصی از جمله خانواده، اقتصاد، رسانه، اداری، نظامی و فناوری های نوین تخصصی با در نظر گرفتن شایستگی های شخصیتی، ایمانی، علمی و مهارتی متناسب، در فضای رقابتی و با حداقل سنی ۲۵ سال تمام با تأکید بر سلامت فرد و خانواده ایشان و اولویت‌ دهی به جذب افراد دارای گواهی تخصصی در موضوعات متناظر با گرایش های تخصصی از مراکز آموزشی و پژوهشی دارای صلاحیت و مورد تأیید قوه قضاییه
• الزام منتخبان منصب قضاوت به اعلام اموال و دارایی خود در «سامانه ثبت اموال و دارایی مسئولان»
• اخذ تعهد خدمت ۱۰ ساله از منتخبان منصب قضاوت
• برگزاری دوره مهارتی و تخصصی دستیاری قاضی برای منتخبان منصب قضاوت و انتصاب قضات جدیدالورود بر مبنای نتایج ارزشیابی های حاصله از دوره دستیاری و طراحی نظام انگیزشی مناسب برای ترغیب نقش‌آفرینی قضات با تجربه در فرایند تربیت قضات جدیدالورود
• پیگیری تصویب لایحه جامع استخدامی قوه قضاییه ( معاونت منابع انسانی و امور فرهنگی، معاونت حقوقی و امور مجلس- میان ‌مدت)

یکی از قسمت های مهم سند تحول قضایی که قطعا تحول بزرگی را در قوه قضائیه به وجود می آورد، مربوط به شیوه تامین نیروی انسانی می باشد که وظایف دانشگاه علوم قضایی در این بخش ذکر شده است. در سند تحول این گونه آمده است که دانشگاه علوم قضایی به عنوان تنها مرجع منحصر تامین و تربیت نیروی انسانی قوه قضائیه در مورد قضات و کادر قضایی باشد.

یکی از اهداف سند تحول قضایی این است که هر فردی قصد ورود به منصب قضا را دارد، صرفا باید در مقطع کارشناسی ارشد دانشگاه علوم قضایی تحصیل کرده باشد. به عبارت دیگر همه داوطلبان برای ورود به دستگاه قضا باید از مسیر دانشگاه علوم قضایی بگذرند. البته زمان دقیق اجرای این طرح هنوز مشخص نشده است ولی هر زمان که اجرا شود، قطعا به تحول دستگاه قضایی کمک شایانی خواهد کرد.

در حال حاظر سالانه هزار قاضی در کشور به روش های گوناگون جذب سیستم قضایی می شوند و با اجرای این طرح در آینده نزدیک، متقاضیان تصدی منصب قضا برای ورود به این جایگاه راهی جزء تحصیل در دانشگاه علوم قضایی و خدمات اداری ندارند. البته اجرا شدن مقرره سند تحول قضایی در ارتباط شیوه جذب قاضی کمی زمان بر است و زمان دقیقی برای آن تعیین نشده است. در مجموع قوه قضائیه به این نتیجه رسیده است که نیروی انسانی خود را باید منحصرا در دانشگاه علوم قضایی تربیت کند. در واقع کلیه متقاضیان به خدمت قضایی در سراسر کشور باید اقدام به تحصیل در دانشگاه علوم قضایی نمایند تا ضمن فراگیری علم قضایی، مجموعه ای از مهارت ها و طی کردن دوره کارآموزی و موارد لازم دیگر برای تصدی منصب قضاوت را کسب نمایند. برای این که با آثار و اهداف جذب قضات مطابق سند تحول بیشتر آشنا شویم، نگاهی کوتاه به تاریخچه دانشگاه علوم قضایی می اندازیم.

نگاهی به تاریخچه و سوابق دانشگاه علوم قضایی

فعالیت رسمی دانشگاه علوم قضایی و خدمات اداری در سال 1361 به صورت رسمی آغاز شد. دانشگاه علوم قضایی با اهتمام و تلاش فراوان مرحوم آیت الله بهشتی تاسیس شد و از همان سال های اولیه فعالیت، اقدام به جذب دانشجو به منظور تامین کادر مورد نیاز اعم از قضایی و اداری نمود. در حال حاظر دانشگاه علوم قضایی و خدمات اداری تخصصی ترین مرجع جذب و تربیت قاضی در ایران به شمار می رود و فارغ التحصیلان این دانشگاه در مراکز و سازمان های مختلف قضایی مشغول به خدمت هستند. با قاطعیت می توان گفت بیش از نیمی از جمعیت قضات کشور از دانشگاه علوم قضایی فارغ التحصیل شده اند و این نشان از موفقیت و عملکرد بالای دانشگاه در زمینه تربیت قاضی است.

دانشگاه علوم قضایی و خدمات اداری هرساله در مقاطع مختلف کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکترا اقدام به جذب دانشجو می نماید. دانشجویان بورسیه این دانشگاه در زمان تحصیل، در دوره های مختلف کارآموزی قضایی نیز شرکت می کنند و مهارت های لازم در زمینه شغل قضاوت را کسب خواهند کرد.

شیوه های رایج جذب قاضی در ایران

جذب عمومی و اختصاصی یکی از روش های متداول جذب قضات در ایران است که داوطلبان باید برای ورود به این منصب باید تمام مراحل آزمون را با موفقیت پشت سر بگذارند. مطابق ماده 2 آیین نامه نحوه جذب، گزینش و کارآموزی داوطلبان تصدی امر قضا و استخدام قضات، جذب عمومی عبارت است از فرآیند جذب داوطلبان تصدی منصب قضا از راه آزمون ورودی کتبی و مصاحبه علمی. جذب عمومی داوطلبان از میان دانش آموختگان مقطع کارشناسی رشته حقوق در هریک از گرایش ها از دانشگاه های مورد تایید وزارت علوم و دانش آموختگان سطح دو حوزه های علمیه و بالاتر از حوزه های مورد تایید شورای عالی حوزه های علمیه صورت می پذیرد(ماده 3 آیین نامه مذکور). به موجب تبصره همین ماده دارندگان مدارک تحصیلی دانشگاهی بالاتر به شرطی می توانند در آزمون کتبی شرکت نمایند که مدرک کارشناسی آنان در یکی از گرایش های رشته حقوق یا حوزوی باشد.

جذب اختصاصی عبارت از فرآیند جذب داوطلبان تصدی منصب قضا از راه مصاحبه علمی برابر مقررات آیین نامه یاد شده است. در ماده 7 آیین نامه، اشخاصی که می توانند از راه مصاحبه علمی جذب شوند، در سیزده بند پیش بینی شده است که از جمله آن ها می توان دانش آموختگان کارشناسی حقوق از دانشگاه های گروه اول و گروه دوم با داشتن شرایط علمی خاص بر شمرد.

• دانشگاه های گروه اول: دانشگاه تربیت مدرس ، دانشگاه تهران، پردیس فارابی دانشگاه تهران، دانشگاه شهید بهشتی، دانشگاه شیراز، دانشگاه علامه طباطبایی، دانشگاه امام صادق، دانشگاه فردوسی مشهد، دانشگاه علوم قضایی، دانشگاه مفید قم. فارغ التحصیلان کارشناسی حقوق از این دانشگاه ها با کسب حداقل معدل 16 می توانند از طریق مصاحبه علمی جذب شوند.
• دانشگاه های گروه دوم: دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکز، دانشگاه بین المللی امام خمینی قزوین، دانشگاه کاشان، دانشگاه تبریز، دانشگاه شاهد، دانشگاه شهید باهنر کرمان، دانشگاه شهید چمران اهواز، دانشگاه مازندران ( بابلسر )، دانشگاه بوعلی سینا همدان، دانشگاه خوارزمی تهران، دانشگاه شهید مطهری، دانشگاه گیلان، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، دانشگاه اصفهان، دانشگاه قم. جذب اختصاصی فارغ التحصیلان کارشناسی حقوق این دانشگاه ها کسب حداقل معدل 17 می باشد.

مطابق بند 12 و 13 ماده 7 آیین نامه، رتبه های اول تا دهم آزمون وکالت کانون های استانی، رتبه های اول تا پنجاهم آزمون سراسری مرکز امور مشاوران و وکلای قوه قضاییه و آزمون وکالت کانون مرکز، وکلا و مشاوران پایه یک دادگستری که پنج سال سابقه کار متوالی و موثر داشته باشند، می توانند از طریق مصاحبه علمی جذب شوند.

شرایط عمومی داوطلبان تصدی منصب قضا در ماده 13 آیین نامه جذب و گزینش قضات در ده بند آمده است که به شرح زیر می باشد:

1. تابعیت اصلی ایران
2. اعتقاد و التزام عملی به دین مبین اسلام، ایمان و عدالت
3. التزام عملی به قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران و اصل ولایت مطلقه فقیه و عدم وابستگی تشکیلاتی به احزاب، سازمان‌ها و گروه‌ های غیرقانونی یا هواداری از آن ‌ها، مگر در صورت احراز توبه
4. طهارت مولد
5. داشتن سلامت جسمی، روانی و شخصیتی لازم برای انجام کار قضایی
6. نداشتن سابقه محکومیت کیفری مؤثر
7. حسن شهرت، اخلاق و امانت‌داری
8. عدم اعتیاد به دخانیات، مواد مخدر و روان‌گردان
9. داشتن کارت پایان‌ خدمت سربازی یا برخورداری از معافیت‌ های قانونی و یا عدم غیبت در خصوص مشمولان
10. داشتن حداقل 22 و حداکثر 40 سال تمام در روز ثبت ‌نام

لازم به ذکر است که فرآیند جذب قضات در ایران به فرآیند علمی ختم نمی شود و داوطلبان بعد از گذراندن آزمون های علمی باید در مراحل گزینشی اعم از مصاحبه های سیاسی و عقدتی، آزمون های روانشناختی و … شرکت کنند. داوطلبان امر قضا پس از پذیرفته شدن در آزمون های علمی و گزینشی، ابلاغ کارآموزی برای آن ها صادر می شود که در یکی از مراکز آموزشی مشغول به فعالیت کارآموزی می شوند. مطابق ماده 32 آیین نامه مذکور، مدت دوره کارآموزی دوازده ماه است. در پایان دوره کارآموزی برای احراز توانایی تصدی امر قضا از شرکت کنندگان آزمونی تحت عنوان اختبار پایان دوره به عمل می آید.

مطابق سند تحول قضایی، جذب عمومی و اختصاصی قضات برداشته خواهد شد؟

سند تحول قضایی جذب قضات را منوط به تحصیل در دانشگاه علوم قضایی و با داشتن حداقل مدرک کارشناسی ارشد درنظر گرفته است. درصورت اجرا این طرح، جذب عمومی و اختصاصی قضات دیگر وجود نخواهد داشت. البته هنوز جزئیات کامل آن به صورت دقیق مطرح نشده است و در حال حاظر جذب عمومی و اختصاصی نیز صورت می گیرد.

اگر فردی در دوره کارآموزی وکالت باشد، می تواند در آزمون قضاوت شرکت کند؟

درصورت داشتن شرایط عمومی می تواند در آزمون منصب قضا شرکت کند اما اگر در این آزمون پذیرفته شد باید از کارآموزی وکالت انصراف دهد.

[sc_fs_multi_faq headline-0=”h2″ question-0=”درصورتی که فردی سابقه کیفری موثر نداشته باشد، می تواند در آزمون قضاوت شرکت کند؟” answer-0=”بله، درصورتی که سابقه کیفری فرد متقاضی موثر نباشد، می تواند در آزمون قضاوت شرکت کند. در واقع موثر بودن سابقه کیفری مانع از شرکت داوطلبان در این آزمون می شود.” image-0=”” headline-1=”h2″ question-1=”آیا دانشجویان دانشگاه علوم قضایی و خدمات اداری، کارآموز قضایی محسوب می شوند؟” answer-1=”تنها دانشجویانی که از شرایط بورسیه دانشگاه علوم قضایی بهره مند هستند، به عنوان کارآموز قضایی شناخته خواهند شد.” image-1=”” headline-2=”h2″ question-2=”داوطلبان واجد شرایط اختصاصی جذب قضات، مستقیما در مصاحبه علمی شرکت خواهند کرد؟” answer-2=”بله، داوطلبان واجد شرایط اختصاصی جذب قضات می توانند بدون شرکت در آزمون های ورودی کتبی اعم از تستی و تشریحی، در مصاحبه علمی شرکت کنند.” image-2=”” count=”3″ html=”true” css_class=””]