بالاترین مقام دادسرا، دادستان است که بسیاری از وظایف دادسرا زیر نظر وی و بعد از تعیین این مقام انجام می‌شود. اما با وجود اهمیت و نقش این مقام قضایی در رسیدگی‌های کیفری، شهروندان با فعالیت‌های دادستان آشنایی اندکی دارند. در ادامه، به اختصار با وظایف دادستان بر اساس قانون جدید آیین دادرسی کیفری آشنا می‌شویم.
ریاست بر دادسرا
وظایف دادستان دو نوع است: وظایف قضایی و وظایف اداری. اولین وظیفه قضایی دادستان ریاست بر دادسرا است. دادستان رئیس دادسرا است و همه کارها در دادسرا تحت نظارت او انجام می‌شود.همچنین دادستان رئیس ضابطان است و بر کارهای ضابطان و حسن انجام وظیفه آنان ریاست و نظارت دارد. ضابطان تحت تعلیم دادستان انجام وظیفه میکنند.بعضی جرایم دارای جنبه حق‌الناسی، تعدادی حق‌اللهی و بعضی هم واجد هر دو جنبه هستند.
وظیفه تعقیب جرایم دو نوع اخیر هم با دادستان است. چهارمین وظیفه دادستان تقسیم کار با توجه به درجه اهمیت جرایم و تجربه قضات دادسرا بین آنان است. نظارت بر انجام تحقیقات بازپرس، وظیفه قضایی دیگری است که قانون بر عهده دادستان قرار داده است. با اینکه بازپرس، مقام تحقیق پرونده‌های جزایی و مستقل است، دادستان هر زمانی می‌تواند پرونده را بخواهد و مطالعه کند و تکمیل تحقیقات را از بازپرس درخواست کند. بازپرس در این زمینه باید از نظر دادستان متابعت کند.
صدور کیفرخواست
از دیگر وظایف دادستان صدور کیفرخواست است؛ با این توضیح که با احراز جرم در دادسرا و تکمیل تحقیقات، چنانچه دادستان با نظر قاضی تحقیق اعم از بازپرس یا دادیار موافق باشد، در همه جرایم (اعم از عمومی یا خصوصی) کیفرخواست صادر می‌کند. در کیفرخواست، مشخصات طرفین پرونده، نوع جرم انتسابی، ادله ارتکاب جرم و مستندات قانونی نوشته می‌شود. البته برای مرتکب، علاوه بر این موارد، تقاضای کیفر هم ذکر می‌شود. کیفرخواست پس از امضای دادستان یا معاون او یا دادیار، به دادگاه ارسال می‌شود. دادگاههای جزایی، بدون کیفرخواست دادستان، حق شروع رسیدگی ندارند، به جز در موارد نادر و استثنایی.
اظهارنظر درباره قرارهای بازداشت بازپرس
قرارهای نهایی بازپرس شامل منع تعقیب، موقوفی تعقیب و مجرمیت می‌شوند. تحقق قانونی و اعتبار قرارهای مزبور، منوط به موافقت دادستان است و چنانچه دادستان با هر کدام موافق نباشد و بازپرس نظر دادستان را نپذیرد، پرونده برای تعیین تکلیف به دادگاه ارسال می‌شود. در جرایم مهم مانند قتل عمد و سایر موضوعاتی که در صلاحیت دادگاه کیفری استان است، تحقیق پرونده‌ها با بازپرس و نظارت آن با دادستان است. در سایر جرایم، با وجود اینکه بازپرس مجاز به انجام تحقیقات است، دادستان و معاون او یا دادیار نیز می‌توانند انجام تحقیقات مقدماتی پرونده را عهده‌دار شوند.
حضور دادستان در دادگاه جزایی
جلسه محاکمه دادگاهی که به امر کیفری رسیدگی می‌کند، بدون حضور دادستان رسمی و قانونی نیست. دادستان باید یا خودش در این جلسه حاضر شود یا معاون یا یکی از دادیاران را به نمایندگی معرفی کند. تجدیدنظرخواهی از آرای محاکم جزایی از اختیارات و وظایف دادستان است. چنانچه حکمی موافق قانون نباشد یا اینکه قوانین در مراحل رسیدگی رعایت نشده باشند، حق تجدیدنظرخواهی برای دادستان باقی است.
اجرای احکام جزایی
پس از قطعی شدن حکم جزایی، آن حکم زیر نظر و به دستور دادستان یا معاون او یا دادیار اجرای احکام که تحت نظارت دادستان انجام وظیفه می‌کند، اجرا می‌شود. تفاوتی هم نمی‌کند که جرم ارتکابی از جرایم مهم و منتهی به اعدام و قصاص باشد یا از جرایم کم‌اهمیت یا حبس یا شلاق و جزای نقدی.
وظایف اداری دادستان
وظایف اداری دادستان عبارت‌اند از: حفظ حقوق صغار، مجانین و غایب مفقودالاثر. برای انجام دادن این وظایف، واحدهای امور سرپرستی محجوران در دادسراها وجود دارد که زیر نظر دادستان اداره می‌شود.جمع‌آوری دلایل در موضوع جنون اشخاص و سفاهت صغار بدون ولیّ خاص، نصب قیّم برای محجوران، حفظ و نظارت بر اموال صغار، مجانین و غیررشیدها مادامی که قیّم تعیین نشده، درخواست عزل قیّم، درخواست نصب امین برای جنین، حفظ و نظارت بر اموالی که محتاج تعیین امین است تا زمانی که امین معرفی شود، درخواست تعیین امین برای اداره اموال غایب مفقودالاثر، اقدام فوری برای حفظ ترکه متوفی قبل از حضور دادرس دادگاه، اجازه ازدواج و طلاق برای مجنون، حفظ اموال مجهول‌المالک، حفظ ترکه متوفای بلاوراث و ده‌ها وظیفه دیگر به موجب قانون امور حسبی، بر عهده دادستان گذاشته شده است.
وظایف دادستان در مرحله تحقیقات مقدماتی
اختیارات و وظایف دادستان با توجه به هر یک از مراحل دادرسی قابل بررسی است. وی در مرحله تحقیقات مقدماتی، دادرسی و صدور حکم، وظایفی دارد که باید به صورت جزئی و مفصل بررسی شود.البته منظور از «تحقیقات مقدماتی» تشکیل پرونده مقدماتی، جمع‌آوری دلایل به سود یا زیان متهم و اظهارنظر در مورد بزه‌کاری یا بی‌گناهی متهم است.
قرارهای نهایی
تمامی قرارهای نهایی بازپرس باید با موافقت دادستان باشد. حتی قرارهای بازداشت موقت و قرار تشدید تامین هم باید با کسب نظر دادستان باشد. صدور قرار ترک تعقیب از مواردی است که در خصوص متناسب بودن تعقیب صورت می‌پذیرد.در قانون جدید آیین‌دادرسی کیفری، صدور قرار ترک تعقیب از سوی دادستان امکان‌پذیر شده است. بدین ترتیب، در جرایم قابل گذشت و در صورت درخواست شاکی، دادستان قبل از صدور کیفرخواست، می‌تواند قرار ترک تعقیب متهم را صادر کند. البته درخواست تعقیب مجدد متهم ظرف یک سال از تاریخ صدور قرار ترک تعقیب از سوی شاکی برای یک مرتبه امکان دارد.
محسن نامی
حتی یک مورد از دستورالعملهای بالا در دادگاههای ایران اعمال نمیشود. قاضی بعلت خصومت شخصی وغرض ورزی پرونده ای با اتهام جعل علیه حقیر که بازنشسته فرهنگی و۶۲ ساله هستم ترتیب داده و کلیه مجرمین را آزاد ومرا به ۶ سال حبس وتعطیلی محل کسب محکوم کرده و به کلیه مسئولین بلند پایه شکایت کرده ام . جالب توجه اینکه همه میدانند که رای ناحق وحاصل خصومت بوده ولی لاپوشانی میکنند تا کثافت کاریهایش برملا نشود.
خدا ریشه ظلم را بخشکاند