با گسترش تکنولوژی در دنیای امروز و ورود انواع سیستم‌های رایانه‌ای و شبکه‌های اینترنتی، علاوه بر سرعت رشد و پیشرفت جوامع بشری، متاسفانه مشکلات، زیان‌ها و تخلفات زیادی در راستای استفاده از رایانه‌ها، شبکه‌های اینترنتی و دنیای مجازی به وجود آمده است. از آنجا که این مشکلات در کشور ما نیز به وفور یافت می‌شود، دادسرای جرایم رایانه‌ای تشکیل شد تا به صورت اختصاصی به این نوع پرونده‌ها رسیدگی کند.
لزوم آموزش تخصصی
ایران نیز از جمله کشورهایی است که با سیل عظیمی از وقوع جرایم رایانه‌ای مواجه است که بعضا این جرایم به دلایلی از جمله عدم آگاهی مردم و سوءاستفاده عده‌ای ازافراد سودجو به وقوع می‌پیوندد. بنابراین با در نظر گرفتن اهمیت و گستردگی جرایم رایانه‌ای مخصوصا در جرایم نسل جدید با ماهیتی فراملی با بعد کیفری، بایستی در زمینه کشف و شناسایی اینگونه جرایم و تعقیب متهمان آن تحقیق و فرهنگ‌سازی شود و تمامی آموزش‌های لازم به نیروهای پلیس و کادر قضایی و افراد در جامعه ارائه شود.
صلاحیت دادسرای جرایم رایانه‌ای
هرگونه جرمی که در فضای مجازی به وقوع بپیوندد در صلاحیت دادسرای تخصصی جرایم رایانه‌ای در تهران و در بعضی از شهرهای بزرگ کشور است و دادسرای جرایم رایانه‌ای در معیت و همراه با پلیس فتا است. این دادسراصلاحیت رسیدگی به هرگونه جرمی را دارد که در فضای مجازی اتفاق می‌افتد. جرایمی از قبیل، کلاهبرداری اینترنتی، جعل کامپیوتری، تخریب و یا هک داده‌ها و دسترسی غیرمجاز، انتشار تصویر و فیلم در فضای مجازی،تهدید از طریق شبکه‌های اینترنتی، شرکت‌های هرمی و توهین به مقدسات اسلامی در فضای مجازی. بنابراین اگر نسبت به افراد در فضای مجازی تعرضی صورت بپذیرد و حقی ضایع شود، متضرر می‌تواند با تنظیم شکوائیه و طرح شکایت در دادسرای جرایم رایانه‌ای همراه با ارائه دلایل و مستندات جهت احقاق حق خود اقدام کند.
نحوه تنظیم شکایت
خصوص نحوه تنظیم شکایت در این دادسرا باید گفت که افراد قبل از طرح هرگونه شکایتی حتما با افراد متخصص و وکلا در این زمینه باید مشورت کنند و تحقیقات لازم را به عمل بیاورند زیراکه با طرح شکایت نادرست و پرداخت هزینه و رفت و آمد در دادسرا، سرانجام با مختومه شدن پرونده و صدور قرار منع تعقیب دعوا روبه‌رو می‌شوند.
در صورتی که شاکی خود شخصا اقدام به طرح دعوی کند، ابتدا باید از طریق یکی از دفاتر خدمات قضایی الکترونیک اقدام به ثبت‌نام در سامانه قضایی ثنا کند. در صورتی که منضمات و دلایل و مدارکی را نیز شاکی دارد می‌تواند بر روی سایت بارگذاری کند.
گردش کار در دادسرا
شاکی با مراجعه به دادسرا و ارائه شکوائیه و مدارک پیوست باید اقدام به ابطال تمبر و پرداخت هزینه دادرسیکند. پس از اخذ دستور از معاونت محترم دادسرای جرایم رایانه ای، نامه‌ای خطاب به پلیس فتا در جهت مستندسازی از دلایل و تحقیق از شاکی به شاکی ارائه می‌شود و پس از آن شاکی باید شکایت خود را با دستور معاونت ارجاع دادسرا به پلیس فتا ارائه کند.
ریاست پلیس فتا هر پرونده را با توجه به موضوع آن به دایره دارای صلاحیت ارجاع می‌دهد. به عنوان مثال اگر پرونده اخلاقی باشد در صلاحیت دایره اخلاقی، در صورتی که پرونده، کلاهبرداری در فضای مجازی باشد به دایره اقتصادی و یا پولشویی و… ارجاع می‌دهد. افسر دایره رسیدگی‌کننده با پذیرش پرونده از شاکی، تحقیقات و بازجویی از شاکی را شروع می‌کند. ضمنا افسر تحقیق با توجه به مستندات موجود و ارائه شده شاکی در فضای مجازی اعم از سایت و تمامی شبکه‌های مجازی مانند تلگرام، اینستاگرام، موبایل، تبلت و سیستم‌های رایانه‌ای، تحقیق به عمل می‌آورد و در گزارش ارسالی به دادسرا تمامی موارد را اعلام می‌کند.
ارجاع پرونده به یکی از شعب
پلیس فتا پس از اتمام تحقیقات در مدت معلومی که معاونت دادسرای جرایم رایانه‌ای دستور داده، موظف است که تحقیقات را تکمیل کند و پس از آن پرونده به دادسرا ارجاع می‌شود. پس از وصول پرونده به دادسرای جرایم رایانه‌ای، به تشخیص معاونت محترم دادسرا، پرونده به یکی از شعب دادیاری و یا بازپرسی ارجاع می‌شودکه شاکی پرونده می‌تواند با مراجعه به بخش رایانه دادسرای جرایم رایانه‌ای، اطلاعات مرتبط با شماره پرونده و شعبه‌ای که پرونده به آن ارجاع شده است را به دست آورد. شاکی با ابلاغ وقت به شعبه رسیدگی کننده باید مراجعه نماید و اظهارات و شرح شکایت خود را برای بازپرس و دادیار رسیدگی کننده اعلام نماید. شاکی ضمن شرح شکایت برای ریاست شعبه باید به مدارک و مستندات خود استناد کند.
وظایف قضات دادسرا
قضات دادسرای جرایم رایانه‌ای با در نظر گرفتن قانون جرایم رایانه‌ای مصوب سال 1388، به شکایات مربوطه در حوزه فناوری اطلاعات و جرایم فضای اینترنتی رسیدگی می‌کنند. پس از پایان تحقیقات اولیه، پرونده به دستور رئیس شعبه با اخذ استعلام‌های لازم و دستورات تکمیلی از جانب قاضی دادسرای جرایم رایانه‌ای برای انجام مراحل بعد مهیا می‌شود.
در صورتی که رئیس شعبه تشخیص به ضرورت حضور متهم در دادرسی داد به ضابطان قضایی دستور می‌دهد که مراتب به متهم جهت حضور جهت ادای توضیحات ابلاغ شود و یا در صورت لزوم دستور جلب متهم را می‌دهد. در صورتی که جرم ارتکابی قابل انتساب به متهم باشد، دادرس رسیدگی کننده به پرونده می‌تواند قرار وجه التزام با قبول قول شرف، کفالت، وثیقه و یا بازداشت موقت صادر کند. در نهایت و در صورتی‌که تحقیقات تکمیل شود، بازپرس و یا دادیار، قرار مجرمیت یا منع تعقیب صادر می‌کنند.
صدور قرار مجرمیت
در صورتی که دلایل شاکی کافی باشد، قرار مجرمیت صادر می‌شود و اگر قرار مجرمیت تائید شود، متعاقب آنکیفرخواست صادر خواهد شد. با صدور قرار صادره از سوی بازپرس و یا دادیار، پرونده جهت بررسی، نزد دادستان ارجاع می‌شود تا وی نیز نظر خود را اعلام کند. اگر قرار صادره، قرار مجرمیت باشد و کیفرخواست صادر شده باشد، پرونده از دادسرا به دادگاه صالح ارسال می‌شود. پس از ارجاع پرونده به دادگاه و ورود به ماهیت دعوا، اگر جرم برای دادگاه محرز باشد منجر به صدور حکم محکومیت می‌شود.
لازم به توضیح است در صدور کیفرخواست و یا قرار مجرمیت توسط بازپرس، لازم است که به مواد قانونی که منطبق با آن قرار صادر شده تصریح شود زیرا که مجرم دانستن متهم به ارتکاب جرم، مستلزم تعیین عنصر قانونی جرم انتسابی است.
گلنوش باقری
