بخش عمده ای از کارمندان و کارکنان ادارت و کارگاه ها را زنان جامعه تشکیل می دهند. با دیدی واقع بینانه، مسلماً بانوان شاغل مسئولیتی مضاعف به نسبت آقایان شاغل دارند؛ زیرا آنان نه تنها وظایفی در محل کار به عنوان یک کارمند داشته، بلکه دارای وظایف همسری و مادری نیز هستند. به همین دلیل ممکن است تناقضاتی میان وظایف متعدد بانوان در زندگی و محل کارشان پیش بیاید و آن ها را مجبور به حذف یکی از نقش های شان که عمدتاً نقش کارمندی آن هاست، بکند. نهاد ها و قوانین مختلف، سعی در ایجاد شرایطی مساعد برای بانوان و مادران شاغل داشته اند تا توازنی معقولانه میان زندگی کاری و زندگی شخصی آن ها و وظایف متعدد شان ایجاد کنند.
تسهیلات نهاد تأمین اجتماعی برای مادران شاغل
یکی از این نهاد ها، نهاد تأمین اجتماعی است که همواره تلاش کرده، تسهیلاتی را در اختیار مادران شاغل قرار داده تا سازگاری درستی میان نقش های عمدتاً متداخل بانوان در زندگی ایجاد کند. ما در پایگاه حقوقی یاسا قصد داریم تا اطلاعاتی درباره حقوق مسلم مادران شاغل در قانون کار و سایر قوانین در اختیار شما قرار دهیم.
حقوق مادران شاغل
طبق قانون اساسی و ماده 38 قانون کار، هر گونه تبعیض میان حقوق و مزایای بانوان و آقایان ممنوع است. با این حال قانون گذار تلاش کرده تا مزایای دیگری مانند مرخصی زایمان، ساعات شیردهی و… را در اختیار بانوان قرار دهد تا آن ها بتوانند بدون هیچ گونه مشکل و نگرانی، حضوری فعال در اجتماع داشته باشند.
یکی از اسنادی که به این حقوق و الزام وجودشان اشاره کرده است، منشور حقوق و مسئولیت های زنان در نظام جمهوری اسلامی ایران است که توسط شورای عالی انقلاب فرهنگی در سال 83 به تصویب رسید. به علاوه قانون کار از سال 1325 و قانون تأمین اجتماعی از سال 1354، تسهیلات و مزایایی برای زنان قرار داده اند که البته تا به الان و با وجود اصلاحیه ها و مصوبات متعدد، خوشبختانه تعداد این مزایا و تسهیلات، رو به افزایش است. در ادامه به مهم ترین حقوق قانونی مادران شاغل اشاره خواهیم کرد.
مرخصی زایمان
این مرخصی طی سال های متمادی 6 ماه بود؛ تا این که در سال 1392 مطابق قانون اصلاح قوانین تنظیم خانواده، این مرخصی به 9 ماه تبدیل شد. سازمان تأمین اجتماعی، به دلیل نبود نیروی کار جایگزین و مسائل اقتصادی، ابتدا از عمل به این قانون امتناع می کرد و بنا بر تبصره آن، همان 6 ماه را به عنوان مدت مرخصی زایمان به رسمیت می شناخت.
تا این که بنا بر شکایات و اعتراضات متعددی که صورت گرفت، دیوان عدالت اداری در تاریخ 31/2/1398، طی رأیی به شماره دادنامه 288، سازمان تأمین اجتماعی را موظف به پذیرش 9 ماه مرخصی زایمان و پرداخت تمامی حقوق و مزایای بانوان در آن زمان کرد.
برای جلوگیری از هر گونه کارشکنی نیز وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی نیز در اردیبهشت ماه سال 1400، افزایش مدت زمان مرخصی زایمان از 6 ماه به 9 ماه را در هیأت دولت تصویب کرد.
بانوان باردار برای آن که از مرخصی زایمان بهره مند شوند باید شرایط زیر را دارا باشند:
- حداقل سابقه پرداخت بیمه به مدت 60 روز طی یک سال گذشته.
- در دوران مرخصی زایمان شان مشغول به کار نباشند.
- زایمان برای فرزند اول تا سوم آن ها باشد.
- قبل از مرخصی زایمان استعفا نداده و یا اخراج نشده باشند.
پس از مرخصی زایمان، بانوان می توانند به محل کار خود بازگشته و هیچ کارفرمایی حق اخراج آنان را ندارد. در غیر این صورت، بانوان می توانند به هیأت حل اختلاف اداره کار مراجعه کرده و طی شکایتی بازگشت به کار را تقاضا کنند.
کمک هزینه بارداری
برای کمک به هزینه ها و مخارجی که بانوان در زمان زایمان و پس از آن متحمل می شوند، سازمان تأمین اجتماعی کمک هزینه بارداری را برای آنان اختصاص داده است.
طبق ماده 63 و 67 قانون تأمین اجتماعی، این کمک هزینه معادل دو سوم میانگین آخرین حقوق دریافتی در 90 روز قبل از مرخصی × تعداد روزهای مرخصی زایمان است. این کمک هزینه طبق ماده 68 قانون تأمین اجتماعی می تواند به صورت خدمات پزشکی مربوط به وضع حمل یا به درخواست بیمه شده به صورت وجه نقد پرداخت شود.
مرخصی شیردهی
به دلیل اهمیت شیر مادر در رشد جسمی و عقلی نوزادان و دستور قرآن کریم به لزوم شیر دادن نوزاد توسط مادر تا سن 2 سالگی، قانون کار و تأمین اجتماعی برای مادران شاغل نیز ساعتی را تحت عنوان مرخصی شیردهی تعیین کرده است. طبق ماده 48 قانون کار، مادران شیرده این حق را دارند که تا پایان دو سالگی فرزندان شان، هر روز پس از سه ساعت کار، نیم ساعت فرصت شیردهی داشته باشند. این ساعات جزو ساعات کاری مادران شاغل به حساب می آید.
اگر فرزندان در محلی نزدیک به محل کار بانوان شاغل نگه داری شوند، آن ها می توانند تمامی ساعات شیردهی شان در یک روز را با یکدیگر جمع کرده و به صورت یک جا به مرخصی شیردهی بروند. اگر هم از این مرخصی بنا به دلایلی استفاده نکردند، می توانند معادل آن وجه نقدی دریافت کنند.
تناسب شرایط کار با وضعیت بانوان
طبق قانون کار و قانون تأمین اجتماعی محدودیت هایی برای بانوان در کارگاه ها و محل کار وجود دارد:
- تحمیل انجام کارهای خطرناک، سخت و زیان آوری که موجب آسیب به بانوان شده و هم چنین حمل بار بیش از 20 کیلو گرم به وسیله دست و بدون ماشین آلات توسط بانوان، ممنوع بوده و هیچ کارفرمایی نمی تواند آن ها را مجبور به انجام چنین اعمال طاقت فرسایی بکند.
- حمل وسایل به صورت دستی برای بانوان باردار و هم چنین جا به جایی وسایل برای بانوانی که به تازگی وضع حمل کرده اند تا 10 هفته پس از زایمان، ممنوع است.
- اگر پزشک متخصص تشخیص دهد که شغل کارمند باردار برای بارداری او خطرناک و زیان آور است، کارفرما موظف است شغلی ساده تر و کم خطر برای کارمند باردار در نظر بگیرد. این امر هیچ تأثیری در حقوق و مزایا کارمند نمی گذارد.
بازنشستگی زنان
طبق ماده 76 قانون تأمین اجتماعی، سن بازنشستگی زنان حداکثر 55 سال است و آنان می توانند با وجود سابقه کار 20 ساله، خود را بازنشست کنند. اگر مستمری استحقاقی آنان کم تر از حداقل حقوق مصوب باشد، این حقوق تا حداقل حقوق اداره کار افزایش میابد.
برای زنانی که با 55 سال سن فقط 10 سال سابقه کار دارند نیز امکان بازنشستگی وجود دارد. اما بانوان شاغلی که سابقه کاری آنان کمتر از 10 سال است، اگر حق بیمه سنوات ده سال آینده را به صورت یکجا پرداخت کنند، می توانند پیش از موعد بازنشسته شوند.
بانوانی که دارای 30 سال سابقه کار هستند با رسیدن به سن 45 سال می توانند درخواست بازنشستگی کنند؛ در مقابل بانوانی که 35 سال سابقه کار دارند، بدون رعایت شرط سنی می توانند تقاضای خود را مبنی بر بازنشستگی به اداره و محل کار ارائه کنند.
نقش زنان در جامعه
زنان نقش های مختلفی را در جامعه ایفا می کنند، از نقش یک کارمند و کارگر گرفته تا نقش یک همسر و یک مادر دلسوز. برخی مواقع بانوان به دلیل تداخل و تضادی که این نقش ها با یکدیگر پیدا می کنند، مجبور به فدا کردن یکی از جایگاه های شان برای دیگری می شوند. عمدتاً به دلیل غلبه حس مادری، نقش شغلی آنان در جامعه کنار گذاشته می شود. این امر منجر به محروم شدن اجتماع از وجود چنین نیروهای کاربلد و متخصصی می شود.
درست است که مطابق با قانون اساسی و قانون کار هر گونه تبعیض نژادی، قومی، فرهنگی و جنسیتی در ادارات دولتی و خصوصی و کارگاه ها ممنوع است؛ اما طی سالیان اخیر، سازمان تأمین اجتماعی و اداره کار با تصویب مصوبات، قوانین و اصلاحیه هایی، سعی در ایجاد تسهیلاتی متناسب با نقش و وظایف زنان در مشاغل داشته تا بتوانند از حضور پر رنگ زنان در جامعه بهره ببرند.
یکی از آن تسهیلات مرخصی زایمان است. این مرخصی طبق قانون جدید، 9 ماه تمام بوده و بر اساس رأی هیأت عمومی دیوان عدالت اداری و مصوبه وزارت کار و رفاه اجتماعی، سازمان تأمین اجتماعی موظف به پذیرش این نه ماه شده و باید حقوق، عیدی، پاداش و تمامی مزایای بانوان در این مدت را پرداخت کند. شغل بانوان پس از اتمام این مرخصی، در ادارت خصوصی و دولتی محفوظ است.
از دیگر تسهیلات ارائه شده برای بانوان می توان به کمک هزینه بارداری اشاره کرد. این کمک هزینه هم می تواند به صورت خدمات پزشکی مورد نیاز بانوان باردار و هم در قالب وجه نقد به بانوان ارائه شود.
به دلیل محدود بودن تقضیه نوزاد به شیر مادر، ساعات مخصوصی تحت عنوان ساعات شیردهی برای مادران شاغل وجود دارد که در روز به ازای هر سه ساعت کار، فرصت نیم ساعت شیردهی به فرزند شان را دارند. در صورت عدم استفاده از ساعات شیردهی، مادران شاغل می توانند این حق را به صورت وجه نقد دریافت کنند.
به غیر از آن مادران باردار به دلیل شرایط خاصی که دارند مطابق قانون کار نباید مشغول کارهای سخت و آسیب رسان شوند؛ به همین دلیل و طبق تجویز پزشک، کارفرما موظف است که شغلی کم خطر تر برای بانوان باردار در نظر بگیرد.
هم چنین بانوان و مادران شاغل می توانند با 10، 20، 30 و یا 35 سال سابقه کار تحت شرایطی تقاضای بازنشستگی کرده و از حقوق آن بهره مند شوند.
سوالات متداول
[sc_fs_multi_faq headline-0=”h2″ question-0=”شرایط بهره مندی از مرخصی بارداری برای بانوان شاغل چیست؟” answer-0=”اشتغال به کار تا زمان مرخصی و عدم استعفا و یا اخراج قبل از آن، پرداخت 60 روز بیمه تا قبل از مرخصی بارداری، کار نکردن در دوران مرخصی بارداری، استفاده از این مرخصی فقط برای فرزند اول، دوم و سوم امکان پذیر است.” image-0=”” headline-1=”h2″ question-1=”کدام بانوان کارمند بدون در نظر گرفتن شرط سنی شان می توانند تقاضای بازنشستگی کنند؟” answer-1=”بانوانی که دارای 35 سال سابقه کار هستند، می توانند هر زمان که بخواهند، تقاضای بازنشستگی کرده و از حقوق و مزایای آن بهره ببرند.” image-1=”” headline-2=”h2″ question-2=”” answer-2=”” image-2=”” count=”3″ html=”true” css_class=””]
