قوانین روزهای استراحت به معنی توقف فعالیت‌های حرفه‌ای به علت ازدیاد سن است که این امکان را برای افراد فراهم می‌آورد تا از حقوق بازنشستگی استفاده کنند. صندوق بازنشستگی کشوری از سازمان‌های تابع وزارت تعاون،کار و رفاه اجتماعی است که وظیفه خدمت‌‌رسانی به بازنشستگان دولتی را بر عهده دارد. سازمان تامین اجتماعی نیز یک سازمان بیمه‌‌گر اجتماعی است که پوشش اجباری بیمه کارگران مزدبگیر و پوشش اختیاری صاحبان حرفه و مشاغل آزاد را بر عهده دارد. در گفت‌وگو با دکتر «ولی رستمی» دانشیار حقوق عمومی در دانشگاه تهران به تعریف بازنشستگی و چگونگی افزایش حقوق بازنشستگان پرداخته‌ایم.
در قانون، قوانین روزهای استراحت چگونه تعریف می‌شود؟
در میان قوانین و مقررات مربوط به بازنشستگی، فقط قانون استخدام کشوری مصوب 1345در بند ح ماده 124 بازنشستگی را به عنوان یکی از حالات استخدام تعریف کرده است. بر اساس این ماده، بازنشستگی «وضع مستخدمی است که طبق قانون به موجب حکم رسمی مراجع صلاحیت‌دار از حقوق بازنشستگی استفاده می‌کند.» اما قانون مدیریت خدمات کشوری مصوب 1386 که جایگزین قانون استخدام کشوری شده، بازنشستگی را تعریف نکرده و فقط شرایط آن را تعیین کرده است. در قانون تامین اجتماعی نیز بدون تعریف قوانین روزهای استراحت ، شرایط آن بیان شده است.
به طور کلی، قوانین روزهای استراحت بر ۳ نوع است:
- اجباری
- اختیاری
- و پیش از موعد.
شرایط بازنشستگی شامل سن و سابقه خدمت است. شرط بازنشستگی اجباری در قانون استخدام کشوری داشتن 65 سال سن است، اما در قانون مدیریت خدمات کشوری، مطابق تبصره 2 ماده 103، داشتن 30 سال سابقه خدمت و 60 سال سن برای مشاغل غیرتخصصی و 35 سال سابقه خدمت و 65 سال سن برای مشاغل تخصصی لازم است. طبق بند الف ماده 103 قانون مذکور، شرط بازنشستگی اختیاری با اختیار اداره، حداقل ۳۰ سال سابقه خدمت برای مشاغل غیرتخصصی و 35 سال برای مشاغل تخصصی با تحصیلات دانشگاهی کارشناسی ارشد و بالاتر است که در مورد اخیر، برای سنوات بالاتر از 30 سال، منوط به درخواست کارمند است.
البته به موجب بند ب این ماده، دستگاه می‌تواند کارمند خود را با حداقل 60 سال سن و حداقل 25 سال سابقه خدمت با 25 روز حقوق بازنشسته کند. طبق تبصره یک این ماده، سابقه خدمت و شرایط سنی مزبور برای متصدیان مشاغل سخت و زیان‌آور و معلولان تا 5 سال کمتر است و شرط سنی برای زنان در نظر گرفته نمی‌شود. در ضمن، جانبازان طبق قانون مربوط به خودشان از 5 سال سنوات ارفاقی برخوردارند. در قانون تامین اجتماعی نیز شرط بازنشستگی اجباری داشتن 35 سال سابقه خدمت است.
حمایت از قوانین روزهای استراحت چه جایگاهی در این قوانین دارد؟
به طور کلی، قانون خاصی درباره حمایت از بازنشستگی نداریم. در قوانین فوق، فقط شرایط بازنشستگی و حقوق بازنشستگی بیان شده است. البته دولت مصوباتی درباره منزلت سالمندان دارد و شورای عالی سالمندان نیز تشکیل شده است که شامل بازنشستگان می‌شود.
این افراد چگونه حقوق دریافت می‌کنند؟
طبق قانون استخدامی کشوری و قانون نظام هماهنگ پرداخت حقوق بازنشستگی که شامل مشمولان قانون مدیریت خدمات کشوری می‌شود، حقوق بازنشستگی برای کارمندانی که 30 سال سابقه خدمت و بیشتر دارند، معادل متوسط حقوق و مزایای مأخذ کسور بازنشستگی وی در ۲ سال آخر خدمت است و برای کسانی که کمتر از 30 سال خدمت کرده‌اند، معادل یک‌سوم متوسط حقوق و مزایای مذکور در ۲ سال آخر خدمت ضرب‌در سنوات خدمت محاسبه می‌شود.
البته این حقوق هر سال مشمول حداقل کارمندان و بازنشستگان می‌شود. در قانون تامین اجتماعی نیز حقوق بازنشستگی معدل متوسط حقوق و مزایای مأخذ کسر حق بیمه در ۲ سال آخر خدمت تقسیم بر ۳ ضرب‌در سنوات خدمت محاسبه می‌شود.
میزان افزایش حقوق حداقل بگیران بر چه اساس محاسبه می‌شود؟
حقوق کارمندان و بازنشستگان مشمول قانون مدیریت خدمات کشوری، طبق ماده 125 این قانون، با افزایش ضریب حقوق به اندازه نرخ تورم که هر سال از سوی بانک مرکزی اعلام می‌شود، افزایش می‌یابد، اما در سال‌های اخیر، میزان اعتبار این افزایش در قانون بودجه سالانه کل کشور تعیین می‌شود و سپس هیات وزیران میزان آن را با توجه به اعتبار پیش‌بینی‌شده و نرخ تورم تعیین می‌کند. این عدد امسال ۱۴ درصد اعلام شد.
در مورد مشمولان قانون کار (کارگران) طبق ماده 41 این قانون، افزایش حقوق از طریق تعیین میزان حداقل مزد از سوی شورای عالی کار تصویب می‌شود که با توجه به معیارهای ذیل، آن را تعیین می‌کنند:
- حداقل مزد کارگران با توجه به درصد تورمی که بانک مرکزی اعلام می‌کند.
- حداقل مزد بدون آنکه مشخصات جسمی و روحی کارگران و ویژگی‌های کار محول‌شده را مورد توجه قرار دهد. این حداقل باید به اندازه‌ای باشد که زندگی یک خانواده را که تعداد متوسط آن از سوی مراجع رسمی اعلام می‌شود (اکنون 5 نفر) تامین کند.
شورای عالی کار، با توجه به این معیارها، علاوه بر تعیین حداقل مزد سالانه، میزان افزایش سایر سطوح مزد را تعیین می‌کند که برای امسال 17 درصد را تعیین کرده است. میزان افزایش حقوق بازنشستگان تامین اجتماعی را نیز هیات وزیران به استناد ماده 96 قانون تامین اجتماعی، با توجه به نرخ تورم تعیین می‌کند.
شورای عالی کار چه نهادی است و چه وظایفی را بر عهده دارد؟
شورای عالی کار بر اساس اصل سه‌جانبه‌گرایی (دولت، نمایندگان کارگران و کارفرمایان) طبق ماده 167 قانون کار تشکیل شده است و اعضای آن شامل وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی (رئیس شورا)، ۲ نفر افراد بصیر و مطلع در موضوعات اجتماعی و اقتصادی به پیشنهاد وزیر مذکور و تصویب هیات وزیران، ۳ نفر از نمایندگان کارفرمایان به انتخاب کارفرمایان و ۳ نفر از نمایندگان کارگران به انتخاب کانون عالی شوراهای اسلامی کار است. به جز وزیر، بقیه اعضا برای مدت 2 سال انتخاب می‌شوند.
مهم‌ترین وظیفه شورای عالی کار، طبق ماده 4 قانون کار، تعیین حداقل مزد کارگران در هر سال است. همچنین در قانون کار، پیشنهاد تصویب آیین‌نامه‌های اجرایی این قانون به هیات وزیران یا وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی از جمله وظایف این شورا برشمرده شده است.
اکرم میرزایی
