قانون آیین دادرسی کیفری به مفهوم خاص خود که مجموعه مقررات و قواعدی است که برای کشف جرم، تعقیب متهم، تحقیقات مقدماتی، میانجیگری، صلح میان طرفین، نحوه رسیدگی، صدور رأی، طرق اعتراض به آراء، اجرای آراء، تعیین وظایف و اختیارات مقامات قضائی و ضابطان دادگستری و رعایت حقوق متهم ، بزه دیده و جامعه وضع می‌شود، در مسیر گذر زمان دچار تغییرات بسیاری شده و در هر زمانی به اقتضای نیازهای جامعه قضایی تغییر و تحویل را تجربه کرده است. در این مطلب به بررسی حقوق متهم در آیین دادرسی کیفری جدید می‌پردازیم.
ابتلا به جنون قبل از دادرسی
هرگاه بازپرس در جریان تحقیقات احتمال دهد متهم هنگام ارتکاب جرم مجنون بوده است، کارهای ذیل را انجام می‌دهد:
حقوق متهم
- تحقیقات لازم از نزدیکان متهم و سایر مطلعان
- تحصیل نظریه پزشکی قانونی
- بعد از احراز جنون، پرونده را با صدور قرار موقوفی تعقیب نزد دادستان می‌فرستد
- در صورت موافقت دادستان مجنون به مراکز مخصوص سازمان بهزیستی و وزارت بهداشت منتقل می‌شود. این مراکز مکلف به پذیرش هستند و در صورت امتناع این مراکز از اجرای دستور دادستان، به مجازات امتناع از دستور مقام قضایی محکوم می‌شوند.
ابتلا به جنون حین دادرسی
هرگاه مرتکب جرم پیش از صدور حکم قطعی مبتلا به جنون شود، تا زمان افاقه، تعقیب و دادرسی متوقف می‌شود. اگر ادله اثبات جرم به نحوی باشد که فرد در حالت افاقه نیز نمی‌توانست از خود رفع اتهام کند، دادرسی متوقف می‌شود. به ولی یا قیم وی ابلاغ می‌شود که ظرف مهلت پنج روز وکیل معرفی کند. در صورت عدم معرفی، وکیل تسخیری تعیین می‌شود و تعقیب و دادرسی ادامه می‌یابد.
آیامی دانیدکه:متهم باید در اسرع وقت، از موضوع و ادله اتهام انتسابی آگاه و از حق دسترسی به وکیل و سایر حقوق دفاعی بهره‌مند شود.
تحت نظر قرار گرفتن
با شروع تحت نظر قرار گرفتن، متهم می‌تواند تقاضای حضور وکیل کند. وکیل باید با رعایت و توجه به محرمانه بودن تحقیقات و مذاکرات، با شخص تحت نظر ملاقات کند. همچنین وکیل می‌تواند در پایان ملاقات با متهم که نباید بیش از یک ساعت باشد ملاحظات کتبی خود را ارائه کند.
وظایف ضابطان
ضابطان دادگستری مکلفند حقوق شخص تحت نظر را به متهم تفهیم کنند. ضابطان باید حقوق متهم را به‌صورت مکتوب در اختیار وی قرار دهند. همچنین ضابطان باید در این باره رسید دریافت و ضمیمه پرونده کنند.
صورت‌جلسه کردن
موارد زیر باید در صورتمجلس قید و به امضاء یا اثر انگشت متهم برسد:
- اظهارات شخص تحت‌نظر
- علت تحت‌نظر بودن
- تاریخ و ساعت آغاز آن
- مدت بازجویی
- مدت استراحت بین دو بازجویی
- تاریخ و ساعتی که شخص نزد قاضی معرفی شده است
- ثبت و ضبط تاریخ و ساعت آغاز و پایان تحت‌نظر بودن
در مواردی که أخذ امضاء یا اثرانگشت شخص پیش‌بینی شده است، اثر انگشت در صورتی اعتبار دارد که شخص قادر به امضاء نباشد.
جلسه بازجویی
برخی از کارها مانند: شکنجه، استفاده از کلمات زشت و ناپسند، سوالات خارج و غیر مرتبط در جلسه بازجویی نباید انجام شود.
انجام این کارها نیاز به اجازه دارد
- ورود به منازل، اماکن تعطیل و بسته
- تفتیش منازل، اماکن تعطیل و بسته
- بازرسی اشخاص و اشیاء در جرائم غیرمشهود
اگر ضابط سرخود اقدام به بازرسی کند منجر به انفصال او از خدمت می‌شود
اختیارات قانونی دادستان در قبال متهم
دادستان می‌تواند از دادگاهی شدن متهم با استفاده از این سه دلیل:
- بایگانی کردن پرونده
- تعلیق تعقیب
- ارجاع به میانجیگری
خودداری کند، در این موارد دادستان باید تفهیم اتهام کند، تعهد کتبی از متهم بگیرد و از ادامه تحقیق متهم خودداری کند.
شرایط خودداری از تعقیب متهم
برای خودداری از تعقیب متهم وجود شرایط زیر لازم است:
- شامل جرایم تعزیری درجه 7 و8 شود.
- شاکی وجود نداشته یا گذشت کرده باشد.
- در صورت فقدان سابقه محکومیت مؤثر کیفری.
- پس از تفهیم اتهام و ملاحظه وضع اجتماعی، سوابق متهم و اوضاع و احوالی که موجب وقوع جرم شده است
- این قرار ظرف 10 روز از تاریخ ابلاغ، قابل اعتراض در دادگاه مربوط است.
در این صورت، دادستان می‌تواند در صورت ضرورت با أخذ التزام کتبی از متهم برای رعایت مقررات قانونی، فقط یک‌بار از تعقیب متهم خودداری و قرار بایگانی پرونده را صادر کند.
شرایط تعلیق مجازات متهم
چنانچه شاکی وجود نداشته یا خسارت وارده جبران شده باشد و متهم نیز فاقد سابقه محکومیت مؤثر کیفری باشد، دادستان می‌تواند تعقیب را از 6 ماه تا 2 سال معلق کند. البته موافقت بزه‌دیده باید وجود داشته باشد.
الهه حبیبی
