تبلیغ کالاها و محصولات در عصر حاضر به‌عنوان پدیده‌ای متعارف و معمولی، رواج گسترده‌ای یافته است. یکی از انواع این تبلیغات که هم گستره‌ای از مخاطبان را مورد هدف قرار می‌دهد و هم به دلیل پایین بودن هزینه‌ها طرفداران زیادی را به خود جذب کرده است، تبلیغ از طریق پیام کوتاه است. طبق اعلام جی.اس.ام (سیستم جهانی ارتباطات موبایلی)، کاربران تلفن همراه هر ماه بیش از 10 میلیارد پیامک ارسال می‌کنند که همین عامل، پیامک را تبدیل به رایج‌ترین و محبوب‌ترین خدمات اطلاعاتی موبایل کرده است. همین اتفاق سبب می‌شود مزاحمت‌هایی که این‌گونه بازاریابی برای مخاطبان به همراه می‌آورد به نسبت انواع دیگر آن، بیشتر باشد. از جمله این مزاحمت‌ها می‌توان به نقض حریم خصوصی اشخاص اشاره کرد. نظرات «پیمان حاج محمود عطار» کارشناس حقوقی را درباره مزاحمت‌های پیامک‌های تبلیغاتی بخوانید.
- اصول قانونی و اولیه تبلیغات چیست؟
تبلیغات از منظر علوم بازرگانی، اقتصادی و اطلاع‌رسانی عمومی جامعه یک رفتار مثبت و سودمند است. به عبارت دیگر بسیاری از خدمات عمومی و آگاهی‌های مورد نیاز شهروندان مانند خدمات پزشکی، خرید و فروش املاک و لوازم و کالاهای اساسی از این طریق در اختیار آنان قرار می‌گیرد. به عبارتی در ابتدا مردم از وجود بسیاری از این خدمات و کالاها با خبر نیستند و از طریق تبلیغات عمومی و همگانی با آنها آشنا می‌شوند. از نظر جامعه‌شناسی تبلیغات و آگهی عمومی یکی از سودمندترین روش‌های ارتباط بین شهروندان به حساب می‌آید. فقط روش اطلاع‌رسانی، آگهی دادن و تبلیغ باید به روشی باشد که به حقوق شهروندی مردم آسیبی وارد نکند. به عنوان نمونه، در قوانین راهنمایی و رانندگی شرط نصب تابلوهای تبلیغاتی در خیابان‌ها، اتوبان‌ها و بزرگراه‌های شهرها آن است که باید این تابلوهای تبلیغاتی در مکانی از بزرگراه‌ها و اتوبان‌ها نصب شود که باعث انحراف دید راننده و همین طور سرنشین‌های خودروهای در رفت‌وآمد نشود تا از ایجاد تصادف و سوانح ناشی از آن جلوگیری به‌عمل آید. همین موضوع در سایر وسایل ارتباط جمعی نیز باید حکم فرما باشد؛ یکی از این وسایل ارتباط جمعی تلفن همراه است.
- آیا قانون اجازه استفاده از پیامک برای تبلیغات را می‌دهد؟
بله اما شرایطی لازم است؛ ارسال پیامک باید به گونه‌ای باشد که در حریم خصوصی کاربران، شهروندان و جایی که مورد نیاز شخص کاربر است، مورد استفاده قرار گیرد. به عبارتی یکی از راه‌های بهره‌برداری از سیستم مفید و سودمند پیامک، توافق قراردادی یا شفاهی کاربر تلفن همراه با نهادهای خدماتی و اجرایی است. به این ترتیب که آن شهروند به خدمات آن نهادها نیازمند باشد یا اعلام کند که نیاز به دریافت این‌گونه پیامک‌ها دارد؛ اما متأسفانه برخی از شرکت‌های تبلیغاتی و موسسه‌هایی که عهده‌دار اطلاع‌رسانی و آگاهی‌رسانی به مردم هستند بدون توافق اولیه و جلب رضایت شهروندان و کاربران تلفن همراه، وارد حریم خصوصی این شهروندان می‌شوند.
همچنین شرکت‌های عهده‌دار خدمات تلفن همراه در ایران به خاطر اینکه فقط انگیزه مالی از این رفتار غیراخلاقی دارند اطلاعات تلفن همراه کاربران و حتی مشاغل این کاربران را که یکی از اسرار شغلی برای شرکت تلفن همراه محسوب می‌شود در ازای وجوه هنگفت در اختیار شرکت‌های خدماتی و تبلیغاتی قرار می‌دهند. به این ترتیب بدون رضایت کاربران در اکثر ساعات شبانه‌روز پیامک‌های بسیار و غیرقابل تحمل از سوی شرکت‌های تبلیغاتی و موسسه‌های خدماتی برای کاربران ارسال می‌شود که این کار تخلف و جرم غیرقابل بخشش برای شرکت‌های ارسال‌کننده این پیامک‌ها و شرکت‌های مخابراتی که شماره کاربران را در اختیار این شرکت‌ها قرار می‌دهند، به حساب می‌آید. در اینجا دستگاه قضایی مکلف است در صورت شکایت کاربران نسبت از این اقدامات‌که به حریم خصوصی شهروندان تجاوز می‌کنند جلوگیری کند.
- در صورت بروز تخلف از سوی دستگاه‌های ارسال‌کننده پیامک، چگونه به این تخلف رسیدگی می‌شود؟
در صورت بروز تخلف توسط دستگاه‌های ارسال‌کننده پیامک، کاربران می‌توانند با مراجعه به مراجع قضایی این مشکل را پیگیری کنند اما متأسفانه در این خصوص قانون خاصی وجود ندارد و به همین دلیل است که شرکت‌های تلفن همراه، شرکت‌های نیمه‌دولتی و نیمه‌خصوصی هستند و در این رابطه اراده محکمی از ناحیه حاکمیت برای برخورد با این تخلفات وجود ندارد. البته به نظر می‌رسد از طریق قانون جرایم رایانه‌ای و«قانون مبارزه با جرایم سمعی و بصری» بتوان در این خصوص پیگیری‌هایی انجام داد.
- آیا برای ساماندهی ارسال این پیامک‌ها اقدام جدی صورت گرفته است؟
خیر، اکنون هیچ اقدامی برای ساماندهی ارسال این پیامک‌ها صورت نگرفته است اما به نظر می‌رسد که رسانه‌های گروهی مانند روزنامه‌ها می‌توانند خواسته‌های شهروندان و کاربران تلفن همراه را به دولت‌مردان اطلاع دهند تا در این خصوص قانونی مستقل وضع شود و به تصویب مجلس شورای اسلامی برسد. به این ترتیب یک اقدام اساسی صورت گرفته است و دیگر شرکت‌های تبلیغاتی نمی‌توانند از این فناوری سو استفاده کنند.
- اندازه و معیاری از نظر تعداد برای این شکل از بازاریابی وجود دارد؟
به صورت مدون خیر، اما شرکت‌های مخابراتی می‌توانند درخواست شرکت‌های تبلیغاتی را در یک آگهی عمومی به کاربران خود ارائه دهند و نوع این تبلیغات را مشخص کنند؛ همچنین طریق استفاده از این پیامک‌ها را بیان کنند تا اگر کاربری نیاز به آن خدمات دارد با پشت سر گذاشتن مراحلی عضو شبکه تبلیغاتی مورد نظر شود و تبلیغات آن شرکت را دریافت کند. این عمل یک رضایت ضمنی از طرف کاربران ایجاد می‌کند و منع قانونی و تعدی به حریم خصوصی افراد را نیز از بین می‌برد.
- با چه عنوانی می‌توان از ارسال‌کننده این پیامک‌های شکایت کرد؟
می‌توان به عنوان مزاحمت به مراجع قضایی مراجعه و از شرکت‌های تبلیغ‌کننده شکایت کرد. مطابق ماده 641 قانون مجازات اسلامی «هر گاه کسی به وسیله تلفن یا دستگاه‌های مخابراتی دیگر برای اشخاص ایجاد مزاحمت کند، علاوه بر اجرای مقررات خاص شرکت مخابرات، مرتکب به حبس از 1 تا 6 ماه محکوم خواهد شد.» ملاحظه می‌شود که این عمل در صورت احراز مزاحمت برای اشخاص به شیوه‌های گوناگون جرم تلقی می‌شود و شخص مرتکب مجازات خواهد شد.
- ارسال پیامک‌های تبلیغاتی و نقض حقوق شهروندی
پیمان عطار: به طور قطع بازاریابی از طریق پیامک به نوعی تجاوز به حریم خصوصی شهروندان به حساب می‌آید، از این جهت که به تلفن همراه شهروندان و اطلاعات خصوصی کاربران دست پیدا می‌کنند؛ حتی در صورت ایجاد نکردن مزاحمت. باید توجه داشت که یکی از مسایل مهم در زندگی افراد، حریم خصوصی آنهاست. تلفن همراه با شماره‌ای مختص به یک شهروند جزو وسایل شخصی فرد محسوب می‌شود. به این ترتیب ارسال پیام کوتاه تبلیغاتی در هر زمان از شبانه‌روز و بدون درخواست مشترک، ورود به حریم خصوصی شخص محسوب می‌شود.
از جمله حقوق شهروندی، آزادی افراد در حریم خصوصی خود و حق وارد نشدن دیگران به این حریم است. بنابراین احترام به حقوق شهروندی اشخاص اقتضا می‌کند که جلوی ورود این دسته از پیام‌های کوتاه تبلیغاتی به تلفن همراه شخصی افراد گرفته شود. این امر نیازمند اعمال نظارت دقیق و تجدیدنظر در سامانه فعلی ارسال پیام‌های کوتاه در حجم وسیع به شهروندان کشورمان است.
اکرم میرزایی
