پرداخت مالیات یکی از تکالیف و وظایف مهمی است که هر مودی مالیاتی تا حدودی با آن سر و کار داشته و با توجه به گستردگی آن و اقسام مختلف مالیات ها، باید معیارهای تشخیص آن، بیش از پیش معرفی و شفاف سازی شود تا مؤدیان مالیاتی نیز بتوانند از حقوق و تکالیف خود کاملا مطلع شده و از اثرات مثبت پرداخت مالیات در رشد اقتصادی آگاه گردند.
این اطلاعات که از راه توضیح کامل مقررات و بخشنامه ها و رویه های جاری، امکان پذیر خواهد شد موجب می‌شود تا مؤدیان به نحو داوطلبانه و بدون استفاده از راه گریزهای اجرایی، مالیات خود را پرداخت نمایند و از طرفی، مأموران مالیاتی نیز راحت‌تر مالیات را وصول نمایند تا بتوان این درآمد مورد توجه را، در راه پیشرفت و آبادانی کشور به کار برند. اما به هر حال فرار از مالیات نه در کشور ما بلکه در اغلب کشورها، همیشه یکی از موضوعات پرچالش بوده و در صورت شناسایی این اقدام غیر قانونی، جرایم مالیاتی سنگینی برای عاملان آن در نظر گرفته خواهد شد.
فرار مالیاتی چیست؟
فرار مالیاتی به فعالیتی غیرقانونی که در آن فرد یا نهادی عمدا از پرداخت بدهی مالیاتی حقیقی خود سر باز می زند. طبق ماده ۲۷۴ قانون مالیات ها مستقیم، اگر شخصی با قصد فرار از پرداخت مالیات و با علم و آگاهی، مرتکب رفتارهای زیر گردد، جرم فرار مالیاتی وی تحقق پیدا کرده و مرتکب یا مرتکبان حسب مورد، به مجازات محکوم می‌شوند:
1.استناد به ترازنامه و حساب سود و زیان یا استناد به دفاتر و اسناد و مدارکی که برای شناسایی و تشخیص مالیات ملاک عمل قرار می گیرد ولی بر خلاف واقع تنظیم گردیده است.
2.عدم ارائه و ارسال اظهارنامه مالیاتی و ترازنامه و حساب سود و زیان در 3سال متوالی.
3.اختفاء فعالیت اقتصادی و درآمد خود.
4.منع دسترسی مأموران مالیاتی به اطلاعات مالیاتی و اقتصادی فرد یا اشخاص ثالث.
5.عدم کسر یا وصول مالیات پرداخت کنندگان دیگر (در صورتی که ملزم به این کار باشد) و عدم انجام این وظیفه در مواعد مقرر قانونی.
6.تنظیم معاملات و قراردادهای خود به نام سایرین یا تنظیم معاملات و قراردادهای سایرین به نام خود.
7.استفاده از کارت بازرگانی اشخاص دیگر به قصد فرار مالیاتی.
مثال هایی از فرار مالیاتی برای تفهیم بهتر موضوع
مخفی نمودن فعالیت اقتصادی و درآمد: به عنوان مثال هستند افرادی که بدون ثبت شرکت و عدم ارسال اظهارنامه به اداره مالیات، به فعالیت اقتصادی مشغول بوده و هر ساله سودهای کلانی از این طریق به دست می آورند ولی هیچ‌کدام از تکالیف قانونی خود را انجام نمی دهند.
پنهان کردن مدارک از دسترس ممیزان مالیاتی: به عنوان مثال برخی از شرکت ها دو دفتر تجاری دارند و برای فرار از پرداخت مالیات، قسمتی درآمدهای خود را به صورت پنهانی ثبت می کنند.
ارائه مدارک و اسناد مالی غیر واقعی: به عنوان مثال برخی از افراد، اسناد هزینه‌ای غیر واقعی ساخته و در دفاتر خود منعکس می کنند تا درآمد واقعی خود را کاهش دهند.
همکاری با سایر افراد در پنهان کردن میزان درآمد واقعی: به عنوان مثال خرید و فروشی بین دو مودی انجام می شود. برای اینکه مالیات عملکرد و ارزش افزوده را پرداخت نکنند از صدور فاکتور برای هم خودداری می نمایند وپرداخت ها را نیز از طریق حساب هایی غیر از حساب شرکت انجام می دهند.
در نظرگرفتن کالای سالم به عنوان ضایعات و عدم ثبت فروش آن ها در دفاتر، ثبت خرید و فروش به نام اشخاص فاقد هویت؛ به عنوان مثال ثبت فاکتور برای خریدار و فروشنده با کد ملی و اسامی غیر واقعی انجام می شود. تنظیم فعالیت‌های خود به گونه ای که مشمول معافیت مالیاتی است، حساب سازی و ثبت فروش یا درآمد در حساب های بستانکاران، جاری شرکا و غیره، خارج کردن دارایی های مستهلک شده در زمان واگذاری یا انحلال به منظور کتمان درآمد و فروش آن ها و جایگزین کردن مواد اولیه ارزان قیمت به جای مواد گران قیمت؛ از دیگر مصادیق بارز فرار مالیاتی است.
چه مجازات هایی در انتظار مجرمان فرار مالیاتی است؟
مجازات فرار مالیاتی برای اشخاص حقیقی
زندان بیش از ۶ ماه تا ۲ سال، جزای نقدی بیش از دو میلیون تا هشت میلیون تومان، شلاق از ۳۱ ضربه تا ۷۴ ضربه، محرومیت از حقوق اجتماعی برای بیش از ۶ ماه تا ۵ سال، انتشار حکم محکومیت قطعی در رسانه‌ها، پرداخت اصل مالیات به همراه جریمه‌های قانونی و جبران ضرر و زیان وارده به دولت، مجازات هایی است که به تناسب نوع جرم برای افراد حقیقی تعیین شده است.
مجازات فرار مالیاتی برای اشخاص حقوقی
ممنوعیت از یک یا چند فعالیت شغلی برای مدت ۶ ماه تا ۲ سال، ممنوعیت از اصدار برخی اسناد تجاری. هنگامی که اشخاص حقوقی اقدام به فرار مالیاتی می‌کنند، در واقع یک شخص حقیقی که همان مدیرعامل، کارمند یا هر سمت دیگری را در آن شرکت داراست، این جرم را انجام داده‌است. در این صورت هم آن شرکت به مجازات قانونی مقرر شده محکوم خواهد شد و هم برای این شخص نیز جداگانه مجازات تعیین می گردد .
مجازات عدم گزارش توسط حسابرسان و ماموران
مطابق قانون اگر حسابداران، حسابرسان، مأموران مالیاتی و کارکنان بانک‌ها و مؤسسات مالی و اعتباری، اطلاع یابند که شخص یا اشخاصی مرتکب جرم فرار مالیاتی شده‌اند، ولی وقوع جرم را گزارش نکنند به شش ماه حبس، پرداخت ۲ میلیون تومان جزای نقدی، ۳۱ ضربه شلاق و محرومیت از حقوق اجتماعی برای مدت ۶ ماه محکوم خواهند شد.
فرار مالیاتی چه پیامدهایی برای یک جامعه در بر خواهد داشت؟
فرار مالیاتی واقعیتی است تلخ، که پیامدهای نامطلوبی برای اقتصاد کشورها به دنبال دارد که از آن جمله می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد:
1.کم شدن درآمدهای دولت و افت توان دولت در ارائه کالا و خدمات عمومی
2.توزیع نامناسب درآمدها و افزایش شکاف طبقاتی در جامعه.
3.خنثی شدن ابزارها و اهرم‌های کنترلی و نظارتی دولت در مسیر دستیابی به رشد و توسعه اقتصادی
4.ضعیف شدن امنیت اقتصادی مورد نیاز برای گسترش فعالیت‌های اقتصادی و سرمایه‌گذاری.
5.ایجاد شکاف مالیاتی، ناکارآمد کردن نظام مالیاتی و کاهش تمایل شهروندان به پرداخت مالیات.
چه افرادی می‌توانند علیه مرتکبان جرایم مالیاتی اقامه دعوا و اعلام جرم کنند؟
اعلام جرم و طرح دعوا بر علیه مرتکبان جرائم مالیاتی از طریق دادستان انتظامی مالیاتی و سایر مراجع قانونی صورت می‌گیرد.
معرفی جرائم مالیاتی
در ادامه به برخی از مهمترین جرایم مالیاتی در دسترس اشاره می‌نماییم:
جرایم مالیات مستقیم
1.عدم ارایه اظهارنامه توسط مودی: ۱۰ درصد مالیات متعلقه.
2.کتمان درآمد یا ابراز هزینه های غیر واقعی و غیر قابل قبول: ۳۰ درصد مالیات متعلقه و غیر قابل بخشش.
3.عدم تسلیم اظهارنامه توسط اشخاص حقوقی و مودیانی که ملزم به نگهداری دفاتر روزنامه و کل و درآمد و هزینه هستند: ۳۰ درصد مالیات متعلقه و غیر قابل بخشش.
4.مودی در صورت ارائه اظهار نامه و ابلاغ برگ تشخیص در صورت عدم پرداخت یا دیرکرد در پرداخت در زمان تعیین شده: ۲.۵٪ درصد مبلغ مندرج در برگ تشخیص به ازای هر ماه جریمه می گردند.
جرایم مالیات حقوق
1.عدم ارائه لیست حقوق در موعد مقرر یا ارائه با تاخیر آن: معادل ۲ درصد کل حقوق پرداختی
2.عدم پرداخت به موقع مالیات حقوق یا تاخیر آن: معادل ۲۰ درصد مالیات پرداخت نشده
جرایم مالیات بر ارزش افزوده
1.عدم ثبت نام مؤدیان در مهلت مقرر: معادل هفتاد و پنج درصد (۷۵%) مالیات متعلق تا تاریخ ثبت نام یا شناسایی حسب مورد
2.عدم صدور صورتحساب: معادل یک برابر مالیات متعلق
3.عدم درج صحیح قیمت در صورتحساب: معادل یک برابر مابه التفاوت مالیات متعلق
4.عدم درج و تکمیل اطلاعات صورتحساب طبق نمونه اعلام شده: معادل بیست و پنج درصد (۲۵%) مالیات متعلق
5.عدم تسلیم اظهار نامه از تاریخ ثبت نام یا شناسایی به بعد: معادل پنجاه درصد(۵۰%) مالیات متعلق
6.عدم ارائه دفاتر یا اسناد و مدارک: معادل بیست و پنج درصد ( ۲۵%) مالیات متعلق
7.تأخیر در پرداخت مالیاتهای موضوع این قانون در موعد مقرر: موجب تعلق جریمه ای به میزان دو درصد (۲%) در ماه ، نسبت به مالیات پرداخت نشده و مدت تأخیر خواهد بود.
قانون‌گذاران برای افزایش شفافیت اقتصادی و مبارزه با تخلفاتی مثل پولشویی، فرار مالیاتی و سایر جرایم مرتبط، به روش ها و ساز و کارهای جدیدی متوسل شده اند. یکی از این روش ها که معمولا در همه کشورهای دنیا از آن برای افزایش شفافیت اقتصادی استفاده می‌شود، ضرورت اخذ کد و شناسه ویژهای برای فعالان اقتصادی است که به عناوینی چون کد اقتصادی، کد مالیاتی، کد شناسایی مالیاتی و غیره معروف است. در ایران نیز سال هاست که این رویه در حال انجام بوده و تا حد زیادی نیز گذرگاه های فرار مالیاتی را نیز مسدود کرده است. امیدواریم با رائه راهکارهای درست و منطقی و با رفع تکیه بر درآمدهای نفتی بتوانیم درآمد اصلی کشور را بر مبنای مالیات های شفاف نهادینه نماییم.
