برای تمامی جرائم در قانون، مجازاتی تعیین گردیده است و بسته به اینکه حکم حقوقی یا کیفری باشد، نوع مجازات متفاوت خواهد بود. قانون گذار انواع مجازات بر حسب نوع جرم را در قالب حد، دیه، تعزیر و قصاص در نظر می‌گیرد.
هر یک از این مجازات‌ها بسته به نوع جرم صورت گرفته از سوی قاضی صادر می‌شوند و در حقیقت حدود جرم و تعریف آن، تعیین کننده نوع مجازات خواهد بود.
تعزیر چیست؟
به جز تعزیر، سه نوع مجازات دیگر یعنی قصاص، حد و دیه، تعریف و اندازه ی مشخصی دارند و به نسبت سبکی یا سنگینی جرم صورت گرفته، اعمال خواهند شد.
حدود این مجازات‌ها در شرع و قانون به صورت کاملا شفاف آورده شده است. اما مجازات تعزیر از پیش تعریف شده ی قطعی نیست و بسته به جرمی که مستوجب تعزیر می‌شود، مجازات تعیین خواهد شد.
ماده 16 قانون مجازات اسلامی تعزیر را این گونه تعریف می‌کند که آن عقوبت یا تادیبی ست که میزان و نوع آن در شرع مشخص نشده و حاکم و قاضی آن را تعیین خواهد کرد. تعزیر می‌تواند شامل ضربات شلاق، جزای نقدی و یا حبس باشد. توجه داشته باشید که ضربات شلاقی که در حکم تعزیر به محکوم داده می‌شود، حتما باید از تعداد ضربات حد شرعی کمتر باشد، زیرا در غیر این صورت نیازی به صدور حکم تعزیر نیست و می‌توان به یکباره حد شرعی را اجرا کرد.
به علاوه در اجرای حد شرعی، در صورتی که شخص اجرا کننده ی حد حین وارد آوردن ضربات شلاق موجب آسیب رساندن به بخشی دیگر از اعضای بدن محکوم شود، چیزی به وی نسبت داده نخواهد شد. اما زمانی که ضربات شلاق در تعزیر اجرا می‌شود، هر گونه آسیب رسانی به دیگر قسمت‌های بدن محکوم، می‌توانند موجب ایجاد مسئولیت در مجری حکم باشد و حتی ماجرا به پرداخت دیه از سوی کسی که تازیانه می‌زند نیز کشانده شود.
انواع جرایم تعزیری
دسته بندی جرائمی که ما را به حکم تعزیر می‌رساند، شامل نقض مقرارات حکومتی، شکستن محرمات شرعی و برهم زدن نظامات اجتماعی و منفعت عام و دیگر مواردی نظیر شکستن مقررات راهنمایی و رانندگی و … می‌گردد. به طور مثال احتکار، کلاهبرداری، فرار مالیاتی، قاچاق ارز، کم فروشی، گران فروشی و … شامل صدور حکم تعزیر خواهند شد.
نحوه تعیین مجازات تعزیری
همان طور که پیش تر نیز توضیح دادیم، نوع و سطح مجازات تعزیری توسط قاضی در دادگاه اصلح مشخص می‌شود. اما این که قاضی چه نوع تعزیری و با چه سطحی را برای محکوم در نظر بگیرد، به عوامل مختلفی بستگی خواهد داشت. این عوامل از موقعیت ذهنی و روانی فرد حین ارتکاب جرم آغاز شده، تا سطح آثار جرم و انگیزه‌های متهم و نیز شکل ارتکاب آن و غیره ادامه خواهد داشت. همین طور قاضی به سوابق متهم توجه می‌کند و شرایط خانوادگی و سطح اجتماعی که وی از آن بیرون آمده را لحاظ خواهد کرد.
حبس تعزیری
بالاتر گفتیم که ضربات شلاق تعیین شده در حکم تعزیر، حتما باید کمتر از حد شرعی باشد. در مورد حبس تعزیری نیز ماجرا به همین گونه است. اگرچه قاضی با در نظر گرفتن جرم اتفاق افتاده، آثار آن و وضعیت متهم، میزان حبس را تعیین خواهد کرد، اما هرگز نمی‌توانیم در مجازات تعزیر حبس ابد متصور باشیم. حبس ابد در گروه مجازات‌های حد شرعی قرار می‌گیرد و از آن جایی که تعزیر باید کمتر از حد شرعی باشد، در صدور چنین حکمی نمی‌توان حبس ابد را جای داد.
حبس تعویقی
گونه ای از حکم حبس در احکام حبس تعزیری وجود دارد که به آن به حبس تعویقی اطلاق می‌شود. برای فهم بهتر موضوع در نظر بگیرید فردی پس از ارتکاب جرم دو سال حکم حبس تعزیری دریافت کرده است. در این شرایط حبس تعویقی این طور مصداق پیدا می‌کند که قاضی به جای صدور حکم و اجرای آن، محکوم را ملزم به اجرای فعالیت خاصی در مدت زمان معین می‌کند. پس از این دوره اگر محکوم فعالیت حکم داده شده را به صورت کامل و با تعهد به پایان رسانده باشد، به احتمال زیاد حکم حبس وی ملغی خواهد شد. با این حساب محکوم هم با تعویق حکم خود رو به رو می‌شود و هم اینکه می‌تواند به طور کلی موجب حذف آن شود.
حبس تعویقی برای احکام حبس دو سال و کمتر از آن متصور می‌باشد.
حبس تعلیقی
با استناد به ماده ی 41 قانون مجازات اسلامی، اگر فردی به پانزده سال حبس تعزیری یا کمتر از آن محکوم شود، قاضی این اختیار را دارد که بخش از این حبس و یا حتی تمام آن را برای مدت زمان از یک سال تا پنج سال مورد تعلیق قرار دهد.
معلق کردن حبس در این شکل به آن معنی است که فرد محکوم به جای انتقال به زندان و اجرای حکم، آزاد خواهد شد. اگر در مدت زمان تعلیق حکم یعنی این یک تا پنج سال فرد خاطی جرم دیگری مرتکب نشود، حکم جبس صادر شده از وی برداشته خواهد شد و در سابقه ی کیفری وی نیز آورده نمی‌شود. اما اگر این فرد در مدت تعلیق حکم حبس مرتکب دیگری شود و مدت زمان حبس تازه ای برای او در دادگاه صادر گردد، وی محکوم به تحمل هر دو حکم حبس خواهد بود و تعلیق برداشته می‌شود.
مجازات‌های جایگزین حبس در احکام حبس تعزیری کمتر از یک سال
اگر حکم حبس تعزیری برای مدت یک سال یا زمانی کمتر از آن صادر شود، طبق ماده ی 61 قانون مجازات اسلامی، قاضی می‌تواند این حکم را به جزای نقدی تبدیل سازد و یا اینکه محکوم به جای تحمل حبس، نوعی از خدمات عمومی را که قاضی تعیین کننده ی آن است، بدون دریافت دستمزد انجام دهد. به اتخاذ این تصمیمات از سوی قاضی به جای تحمل حبس، مجازات‌های جایگزین حبس تعزیری گفته می‌شود و این جایگزینی‌ها در مورد انواع دیگر حبس، قابل اجرا نیستند.
در سال گذشته، قضات مختلف در گوشه و کنار کشور، مجازات‌های جایگزین حبس جالبی را برای محکومان انتخاب کردند، که سر و صدای رسانه ای زیادی نیز برپا کرد. این تصمیمات به جای پر کردن زندان‌ها بسیار سازنده و موثرتر به نظر می‌رسند.
گروه وکلای یاسا؛ مجموعه ای بی نظیر جهت ارائه خدمات حقوقی به هموطنان محترم.