سعیده که مدتی زن صیغه‌ای یک مرد بوده است می‌خواهد بداند چگونه می‌تواند ثابت کند که آن مرد ، پدر فرزندش است
ما قطعا مسئول اعمالمان هستیم.چه نتیجه مستقیم عملمان باشد چه نه. چه از وجود چنین نتیجه‌ای با خبر باشیم و چه نباشیم. ما آدم بزرگ‌ها عادت داریم وقتی بازی کثیفی را با هم آغاز می‌کنیم همه چیز را قربانی می‌کنیم تا می‌توانیم به هم دروغ می‌گوییم و همدیگر را عذاب می‌دهیم. ما آدم بزرگ‌ها وقتی تصمیم می‌گیریم از دست هم خلاص شویم وجدان و شرف و انسانیت را هم کنار می‌گذاریم و به همه ظلم می‌کنیم هم به آنکه داریم ترکش می‌کنیم هم به آنکه محصول ندانم کاری‌ها و تصمیمات اشتباه خودمان است. بچه‌های ازدواج‌های پنهانی، ازدواج‌های موقت. ازدواج‌های دوم. ازدواج‌های ثبت نشده و روابط نامشروع. بچه‌ای بی‌هویت، بی‌پدر و بی‌خانواده. بچه‌ای که در این میان کوچکترین تقصیری ندارند…
شهرام را یکی از آشنایان به من معرفی کرد. گفت که خانمش بیمار است مرد خوب و آبروداری است.
چون اهل حلال و حرام است از من خواسته یک خانم خوب و آبرودار معرفی کنم برای ازدواج موقت. صیغه می‌خواند مهریه‌ات را هم می‌دهد. یکی دو بار همدیگر را دیدیم به نظرم مرد خوبی بود من هم تنها بودم سن و سالی داشتم نمی‌خواستم تنها بمانم و از طرفی در خرج خودم هم مانده بودم این کار می‌توانست کمکی هم برای زندگیم باشد.
همان روز با هم قول و قرارهایمان را گذاشتیم، قرار شد در مدت صیغه علاوه بر مهریه مبلغی را هم به عنوان کمک خرج بدهد. حواسمان به بچه هم باشد. بعد از اتمام مدت صیغه هم هرکس به راه خودش برود. روزگار خوبی هم بود حیف که ختم به خیر نشد!»
وقتی خبر بچه را دادم داشت سکته می‌کرد، اول گفت خرجش را می‌دهم فقط سراغ من نیا. گفتم باید برایش شناسنامه بگیری. بچه من هویت ندارد دو روز دیگر از من می‌پرسد بابایم چه کسی بود؟ باید جواب بدهم… خلاصه اینکه اول مرا حسابی سر دواند بعد هم کلا منکر شد و گفت من از کجا بدانم که بچه مال من است؟
مثل پرونده سعیده موارد زیادی دیده بودم. مردانی که کاملا برنامه ریزی شده و با حساب و کتاب به زنی نزدیک می‌شوند. قصد و نیت بدی هم ندارند.اما به هیچ وجه عواقب کار را پیش بینی نمی‌کنند. این دسته از افراد واکنششان با این گونه جریانات یکیست. انکار!
اثبات نسب
قطعا واژه نسب را بارها شنیده‌اید. اما این را باید بدانید که یکی از مهمترین و جالبترین دعواها در حوزه دعوای خانواده اثبات نسب است. اما نسب چیست ؟نسب در لغت به معنای خویشاوندی و نژاد است اما از نظر حقوقی عبارت است از رابطه خویشاوندی میان دو نفر که یکی از نسل دیگری باشد یا هر دو از نسل شخص دیگری باشند مانند رابطه پدر و فرزند یا رابطه برادر و خواهر.
تولد هر انسانی ناشی از پیوند زناشویی زن و مردی است که در اصطلاح حقوقی به آن نسب گفته می‌شود. مبنای نسب قانونی، ازدواج زن و شوهر است. نسب رابطه خونی و حقوقی است که پدر و مادر را به فرزندان آن ها مربوط می‌کند و اینگونه نسب به معنای رابطه پدر و فرزندی یا مادر و فرزندی است.
اما جالب است بدانید که علل ایجاد نسب در برخی موارد تفاوت دارد: نسب عموما ناشی از رابطه ازدواج قانونی و مشروع زن و مرد است که به آن نسب مشروع می‌گویند و البته نسب ناشی از تلقیح مصنوعی است که آن هم مشروع است وگاهی هم ناشی از رابطه شبهه ناک است. برای این که رابطه نسب و خویشاوندی میان دو نفر ثابت شود باید رابطه زوجیت ( زناشویی) میان زن و مرد و نسب مادری و پدری به اثبات برسد.
موارد اختلاف نسب
دعوای نسب از آنچه فکر می‌کنیم اصولا پیچیده تر است.افرادی که در پی اثبات نسب خود هستند دو دسته‌اند: آنهایی که در پی منسوب کردن خود به زنی هستند (اثبات نسب مادری) و کسانی که در پی منسوب کردن خود به مردی هستند( اثبات نسب پدری ) که البته اثبات نسب مادری ساده‌تر از اثبات نسب پدری است، زیرا دوران بارداری و زایمان چیزی علنی است که به راحتی قابل انکار نیست و طبق قانون ظرف 15 روز پس از تولد نوزاد باید به دنیا آمدن او در یکی از حوزه‌های ثبت احوال اعلام و برای طرف شناسنامه گرفته شود.
اما اثبات نسب پدری با توجه به آزادی مردان در امر ازدواج موقت و صیغه یا ازدواج دائم پنهانی (این گونه ازدواج‌ها خیلی از اوقات حتی ثبت هم نمی‌شوند.) که در خیلی از موارد با دشواری‌های فراوانی همراه است هر چند امروزه با پیشرفت علم و انجام آزمایشات از جمله H-L-A اثبات نسب ساده‌تر شده است. اما به دلیل گرانی و در دسترس نبودن این آزمایشات اثبات نسب پدری همچنان دشواری‌هایی به همراه دارد.
اثبات نسب پدر
برای اثبات نسب و مشخص شدن پدر چند راه وجود دارد که برخی از آنها قانونی و برخی هم پزشکی است:
- اقرار. اگر کسی اقرار کند که فلان کس فرزند من است و خود آن فرد هم تایید کند : در ماده 1273 قانون مدنی آمده است: «اقرار به نسب در صورتی صحیح است که اولاً تحقق نسب برحسب عادت و قانون ممکن باشد، ثانیاً کسی که به نسب او اقرار شده تصدیق کند، مگر در مورد صغیری که اقرار به فرزندی او شده به شرط آنکه منازعی در بین نباشد.»
- اماره فراش: احتمالا واژه اماره فراش برای شما واژه ای عجیب و غریب است. بگذارید اول در مورد اماره برایتان توضیح دهم: اماره در حقیقت عبارت است از اوضاع و احوالی که به حکم قانون دلیل بر چیزی شناخته می‌شود. قانونگذار ما یکی از این اماره های قانونی را راه اثبات نسب می‌داند : طبق قانون، طفل متولد شده در زمان زوجیت (زمانی که زن و مرد در عقد هم هستند ) ملحق به شوهر است به شرط آنکه از تاریخ ازدواج تا زمان تولد کمتر از شش ماه و بیشتر از 10 ماه نگذشته باشد در این صورت نسب پدری و مادری هر دو قانونی خواهد بود.
- همچنین، هر طفلی که بعد از جدایی متولد شود متعلق به شوهر است مشروط بر اینکه مادر هنوز ازدواج نکرده باشد و از تاریخ جدایی تا روز تولد طفل بیشتر از 10 ماه نگذشته باشد.
- در صورت ازدواج مجدد زن هم : چنانچه بین زن و شوهری جدایی حاصل شود و زن ازدواج مجدد کند و پس از ازدواج مجدد او طفل متولد گردد اگر از تاریخ جدایی اول 10 ماه نگذشته و ازدواج دوم به شش ماه رسیده باشد، طبق اماره قانونی طفل متعلق به شوهر دوم است مگر آنکه اماره قانون قطعی دیگری خلاف آن را ثابت کند در این صورت چنانچه امارات قانونی به نحوی باشد که الحاق طفل را به هر دو شوهر ممکن سازد، با استفاده از تشخیص پزشکی می‌توان الحاق طفل را به یکی از دو پدر امکان پذیر نمود. اما نکته بسیار مهم و حساس این است که اگرشوهر توان باروری نداشته باشد یا زن و شوهر مدت زیادی از هم جدا بوده و رابطه نداشته باشند در مورد طفلی که از زن متولد شود، برای اثبات نسب نمی‌توان به اماره فراش استناد کرد.
اثبات نسب مادری
امکان دارد زنی ادعا کند که فلان دختر یا پسر، فرزند اوست، برای این که رابطه مادر و فرزندی میان زن و فرزند برقرار شود و دادگاه و مراجع قانونی، آن دو را مادر و فرزند بشناسند باید ثابت شود که این زن آن بچه را به دنیا آورده است و نیز ثابت شود، طفلی که وی به دنیا آورده، همین فرد مورد ادعاست. همچنین ممکن است در مواردی فرد بخواهد نسب مادری خود را به اثبات برساند که برای اثبات نسب مادری هم راه‌های زیر وجود دارد:
- «شناسنامه»: شناسنامه متداول‌ترین دلیلی است که برای اثبات نسب به دادگاه ارائه می‌شود، اما آنچه به این سند رسمیت می‌بخشد، گواهی مأمور رسمی است و اگر ادعا شود که ولادت طفل به گونه‌ای که در شناسنامه آمده است، به مأمور ثبت احوال اعلام نشده یا او اعلام اشخاص را تحریف کرده است، برای اثبات چنین ادعایی باید ادعای جعل را مطرح کند و بار اثبات چنین ادعایی مسلماً بر عهده مدعی خواهد بود.
- شهادت و امارات: بر طبق قواعد عمومی، شهادت می‌تواند تمام ارکان نسب را اثبات کند و تشخیص صحت چنین شهادتی بر عهده دادگاه است. نسب را می‌توان با شهادت شهود عادی و هم با اماره (دلایل) قضایی اثبات کرد. به طور مثال طفلی در خانواده زندگی می‌کند و در این خانواده رشد کرده است و زن و شوهر این طفل را فرزند خود می‌دانند این امر نشان دهنده، نسب است.
- اقرار: نسب با اقرار نیز ثابت می‌شود و این تنها موردی است که قانون مدنی درباره آن حکم خاص دارد و این حکم خاص در ماده 1273 قانون مدنی آمده است:
“اقرار به نسب در صورتی صحیح است که اولاً تحقق نسب بر حسب عادت و قانون ممکن باشد، ثانیاً کسی که به نسب او اقرار شده تصدیق کند، مگر در مورد صغیری که اقرار به فرزندی او شده به شرط آنکه منازعی در بین نباشد.”
طرح دعوا
سعیده برای اینکه بتواند علیه همسرش طرح دعوا کند باید ابتدا ارکان دعوا را خوب بشناسد و ادله و مدارکش را بچیند :در طرح دعاوی نسب معمولا از دو نکته بسیار بهره می‌جویند؛یکی از آن ها نظر کارشناس در مورد تجزیه خون (DNA) و دومی زندگی مدعی نسب با خانواده‌ای است که خود را منسوب به آن خانواده می‌داند که البته در مورد سعیده دومی صادق نیست. سعیده برای اینکه بتواند به حقوق قانونی خودش و فرزندش برسد باید کارهای زیر را انجام دهد:
- اثبات انعقاد عقد نکاح صحیح: معمولا این قضیه باتوجه به اجباری شدن ثبت نکاح به وسیله سند ازدواج احراز می‌شود. اما اگر نکاح را ثبت نکرده می‌تواند این قضیه را با اقرار یا شهادت شهود و سایر امارات اثبات کند.
- انعقاد نطفه طفل ناشی از رابطه زناشویی زوجین
- دادن دادخواست و طرح دعوا بعد از جمع‌آوری ادله و مدارک در دادگاه خانواده
فرزند نامشروع
البته در عرف و شرع و قانون ما خانواده تنها با نکاح زن و مرد ایجاد می‌شود و نسب در خانواده منوط به ازدواج درست مادر و پدر است و قانون مدنی به پیروی از دین اسلام، طفلی را که از رابطه آزاد مرد و زن به وجود آمده است، منسوب به هیچ کدام نمی‌داند و این طفل عضو خانواده محسوب نمی‌شود، از نام پدر و مادر استفاده نمی‌کند، از آنها ارث نمی‌برد و به عنوان فرزند حقی بر پدر و مادر طبیعی ندارد.
این به معنای آن است که حرمت نکاح محفوظ شود و طبق نظر برخی علما برای اثبات نسب لازم است که پدر و مادر طفل، زن و شوهر باشند. اما در حال حاضر به موجب فتوای امام و رأی وحدت رویه‌ای که بر اساس همین فتوا صادر شده است : به موجب بند الف ماده یک قانون ثبت احوال مصوب سال 1355 یکی از وظایف سازمان ثبت احوال، ثبت ولادت و صدور شناسنامه است و مقنن در‌این مورد بین اطفال متولد از رابطه مشروع و نامشروع تفاوتی قائل نشده است
تبصره ماده 16 و ماده 17 قانون مذکور نسبت به مواردی که ازدواج پدر‌و مادر به ثبت نرسیده باشد و اتفاق در اعلام ولادت و صدور شناسنامه نباشد یا اینکه ابوین طفل نامعلوم باشد تعیین تکلیف کرده است لیکن در‌مواردی که طفل ناشی از زنا باشد و زانی اقدام به اخذ شناسنامه ننماید با استفاده از عمومات و اطلاق مواد یاد شده و مسأله 3 و مسأله 47 از موازین‌قضایی از دیدگاه حضرت امام خمینی رضوان الله تعالی علیه، زانی پدر عرفی طفل تلقی و در نتیجه کلیه تکالیف مربوط به پدر از جمله اخذ شناسنامه بر‌عهده وی می‌باشد
حسب ماده 884 قانون مدنی صرفا موضوع توارث بین آنها منتفی است و لذا رأی شعبه سی‌ام دیوان عالی کشور که با این نظر‌مطابقت دارد به نظر اکثریت اعضای هیأت عمومی دیوان عالی کشور، موجه و منطبق با موازین شرعی و قانونی تشخیص می‌گردد که به زبان ساده به این معنی است که طفل نامشروع بجز قضیه ارث (ارث نمی‌برد) در باقی موارد باید وظایف پدر مانند طفل مشروع رعایت کند.»
زهرا سپید نامه
