در این مطلب سعی داریم تا رای شماره ۱۵۵۷ هیات عمومی دیوان عدالت اداری در رابطه با مرخصی برای مادران فرزندپذیر و شکایات مربوط به آن را بررسی نماییم.
این رای به شماره دادنامه ۱۵۵۷ و در تاریخ ۱۴۰۰/۰۶/۲۳ صادر شده و شماره پرونده آن نیز۰۰۰۱۱۴۲ می باشد. مرجع رسیدگی آن، هیات عمومی دیوان عدالت اداری و شاکی خانم مرضیه سرآبادی در نظر گرفته شده است. موضوع شکایت و خواسته نیز به این شرح است: ابطال بندهای ۱ و ۵ بخشنامه شماره ۱۲۶۳۱/۹۵/۱۰۰۰- ۱/۱۲/۱۳۹۵ سازمان تامین اجتماعی (موضوع قانون حمایت از کودکان و نوجوانان بی سرپرست و بد سرپرست) بررسی گردش کار در پرونده شاکی به موجب دادخواستی ابطال بندهای ۱ و ۵ بخشنامه شماره ۱۲۶۳۱/۹۵/۱۰۰۰- ۱/۱۲/۱۳۹۵ سازمان تامین اجتماعی (موضوع قانون حمایت از کودکان و نوجوانان بی سرپرست و بد سرپرست) را خواستار شده است و در جهت تبیین خواسته به طور خلاصه اعلام کرده است که:
بخشنامه مورد شکایت، با استناد به ماده ۶۷ قانون تامین اجتماعی (مصوب 1354)، مدت مرخصی شخص فرزندپذیر موضوع ماده ۲۱ قانون حمایت از کودکان و نوجوانان بی سرپرست و بدسرپرست (مصوب ۱۳۹۲) را به ۸۴ روز تقلیل داده است. حال آن که قانون حمایت از کودکان بی سرپرست، موخر بر قانون تامین اجتماعی بوده و باید حاکم باشد و در واقع باید مرخصی معادل مرخصی زایمان (۹ ماه) داده شود. همچنین هدف قانونگذار از تصویب ماده ۲۱ قانون مذکور، با توجه به اینکه سن کودک زیر ۳ سال می باشد و مشمول عنوان فرزندپذیری می گردد، حمایت از خانواده ها و حفظ سلامت جسمی و روانی کودک و والدین فرزندپذیر بوده است. بنابراین ابطال بخشنامه مورد شکایت، به منظور بهره مندی اینجانب از حقوق و مزایا و مدت مرخصی ماده ۲۱ قانون یادشده، مورد تقاضاست.
بررسی متن مقرره مورد اعتراض
«موضوع: قانون حمایت از کودکان و نوجوانان بی سرپرست و بد سرپرست اداره کل تامین اجتماعی استان … با سلام در راستای سیاست های جمعیتی ابلاغی از سوی مقام معظم رهبری و با عنایت به ماده ۲۱ قانون حمایت از کودکان و نوجوانان بی سرپرست و بد سرپرست مصوب سال ۱۳۹۲ و همچنین نظریه شورای حقوقی سازمان در زمینه پرداخت مرخصی دوران مراقبت به بیمه شدگانی که از طریق رحم اجاره ای صاحب فرزند می شوند، توجه واحدهای اجرایی را به نکات ذیل جلب می نماید:
بخش اول: فرزندخوانده
- بیمه شده زنی که بر اساس قانون حمایت از کودکان و نوجوانان بی سرپرست و بد سرپرست کودک زیر ۳ سال را به فرزند خواندگی قبول می نماید. با ارائه مدارک و مستندات مربوطه از جمله قرار سرپرستی آزمایشی از مرجع ذیصلاح قضایی به همراه نامه اداره بهزیستی مربوطه می تواند از ۸۴ روز مرخصی، بابت مراقبت از کودک استفاده نماید.
- تاریخ صدور قرار سرپرستی آزمایشی مبنای شروع مدت مرخصی دوره مراقبت و همچنین احراز شرایط مقرر در ماده ۶۷ قانون تامین اجتماعی خواهد بود.
- نظر به اینکه قانونگذار امکان استفاده از مزایای حمایتی حق اولاد و مرخصی دوره مراقبت برای سرپرست را تا سن سه سالگی در نظر گرفته است. لذا نباید مجموع سن کودک و میزان مرخصی استفاده شده از سن کودک (حداکثر سه سالگی) تجاوز نماید.
- مبنای تعیین سن فرزند خوانده، یکی از مستندات ذکر شده در بند ۱ می باشد. در صورت عدم ذکر سن در مدارک مذکور، مراتب می بایست از اداره بهزیستی مربوطه استعلام گردد.
بخش دوم: رحم اجاره ای
- بیمه شده زنی که از طریق اجاره رحم زن دیگری صاحب فرزند می شود، با ارائه مدارک مرتبط از جمله گواهی پزشک معالج، گواهی ولادت، اصل شناسنامه مادر و فرزند و مستندات بیمارستانی و مراکز ناباروری ( مبنی بر صاحب فرزند شدن به واسطه رحم اجاره ای) می تواند به مدت ۸۴ روز از مرخصی دوران مراقبت بهره مند گردد. ضمناً بیمه شده ای که رحم خود را اجاره می دهد نیز با ارائه مدارک دال بر زایمان از طریق رحم اجاره ای (مستندات بیمارستان و گواهی پزشک معالج) می تواند به همان مدت از مرخصی زایمان منتفع گردد.
- ملاک احراز شرایط مقرر در ماده ۶۷ قانون تامین اجتماعی و شروع مدت مرخصی دوره مراقبت از تاریخ تولد نوزاد خواهد بود.
- شرکت مشاور مدیریت و خدمات ماشینی تامین موظف است نسبت به اصلاح سیستم مکانیزه مربوطه اقدام نماید.
مسئول حسن اجرای این دستور اداری مدیران کل، معاونی بیمه ای و روسا و کارشناسان ارشد امور فنی بیمه شدگان استان و روسا و مسئولین ذیربط شعب می باشند.
مدیرعامل سازمان تامین اجتماعی» در پاسخ به شکایت مذکور، مدیرکل امور حقوقی و قوانین سازمان تامین اجتاعی به موجب لایحه شماره ۲۸۰۳/۱۴۰۰/۷۱۰۰- ۱۴۰۰/۵/۴ به طور خلاصه توضیح داده است که: بیمه شدگان زن می توانند تا 84 روز مرخصی داشته باشند:
- طبق ماده ۶۷ قانون تامین اجتماعی، بیمه شده در صورت دارا بودن شرایطی می تواند از کمک بارداری استفاده نماید. طبق ماده ۶۳، کمک بارداری، دوسوم آخرین مزد بیمه شده می باشد که حداکثر برای ۱۲ هفته قبل و بعد از زایمان بدون کسر سه روز اول پرداخت خواهد شد. طبق مفاد ماده مذکور، بیمه شدگان زن در صورتی که ظرف یک سـال قبل از زایمان سابقه پرداخت حق بیمـه ۶۰ روز را داشته باشند، حداکثر می تواند از ۸۴ روز (۱۲هفته) مرخصی زایمان استفاده کنند.
- با عنایت به ماده ۲۱ قانون حمایت از کودکان و نوجوانان بی سرپرست و بد سرپرست (مصوب ۱۳۹۲)، ماده ۳ قانون ترویج تغذیه با شیر مادر و حمایت از مادران در دوران شیردهی (مصوب ۱۳۷۴) و قانون ماده واحده اصلاح ماده ۳ قانون ترویج تغذیه با شیر مادر و حمایت از مادران در دوران شیردهی (مصوب ۱۳۸۶) و با توجه به اینکه این دسته از مادران (فرزند پذیر)، شیردهی کودک را به عهده نداشته تا مشمول مرخصی مذکور در قانون اصلاح ماده ۳ قانون ترویج تغذیه با شیر مادر گردند، بلکه صرفاً عمل مراقبت و نگهداری طفلی که به سرپرستی گرفته اند را عهده دار می باشند، بنابراین «مرخصی دوره مراقبت» در ماده مذکور ناظر به بعد از زایمان بوده و این دسته از مادران می توانند از ۸۴ روز (۱۲ هفته) مرخصی زایمان مقرر در ماده ۶۷ قانون تامین اجتماعی برخوردار گردند.
هیات عمومی دیوان عدالت اداری در تاریخ ۱۴۰۰/۶/۲۳ با حضور رئیس و معاونین دیوان عدالت اداری و رؤسا و مستشاران و دادرسان شعب دیوان تشکیل شد و پس از بحث و بررسی با اکثریت آراء به شرح زیر به صدور رای مبادرت کرده است. رای هیئت عمومی
- الف- اولاً: مطابق تبصره ۲ ماده واحده قانون اصلاح قوانین تنظیم جمعیت و خانواده مصوب ۲۰/۳/۱۳۹۲ مدت مرخصی زایمان برای مادران ۹ ماه تعیین شده است. ثانیاً: ماده ۲۱ قانون حمایت از کودکان و نوجوانان بی سرپرست و بدسرپرست که پس از قانون فوق الذکر در تاریخ ۱۳۹۲/۶/۳۱ به تصویب رسیده، مقرر می دارد: ارائه مرخصی به این دسته از زنان، خلاف قانون محسوب می گردد: «شخصی که سرپرستی افراد تحت حمایت این قانون را برعهده می گیرد، از مزایای حمایتی حق اولاد و مرخصی دوره مراقبت برای کودکان زیر سه سال (معادل مرخصی دوره زایمان) بهره مند می باشد.»
بنا به مراتب فوق، بند ۱ و قسمت اول بند ۵ بخشنامه شماره ۱۲۶۳۱/۹۵/۱۰۰۰ -۱/۱۲/۱۳۹۵ سازمان تامین اجتماعی در حدی که برای زنانی که طبق قانون حمایت از کودکان و نوجوانان بی سرپرست و بدسرپرست، کودکان زیر سه سال را به فرزندی قبول می کنند یا از طریق اجاره رحم زن دیگری صاحب فرزند شده، مرخصی ۸۴ روزه تعیین کرده است، خلاف قانون و خارج از حدود اختیار است و مستند به بند ۱ ماده ۱۲ و ماده ۸۸ قانون تشکیلات و آیین دادرسی دیوان عدالت اداری مصوب سال ۱۳۹۲ ابطال می شود.
- ب- با توجه به اینکه حکم مقرر در ماده ۲۱ قانون حمایت از کودکان و نوجوانان بی سرپرست و بدسرپرست ناظر به اشخاصی است که سرپرستی افراد تحت حمایت این قانون را برعهده می گیرند و صرفا همین اشخاص از مزایای حمایتی حق اولاد و مرخصی دوره مراقبت برای کودکان زیر سه سال (معادل مرخصی دوره زایمان) بهره مند می شوند و افرادی که رحم خود را اجاره می دهند، نقشی در سرپرستی فرزند متولد شده ندارند تا مشمول حمایت های مقرر در ماده ۲۱ قانون حمایت از کودکان و نوجوانان بی سرپرست و بدسرپرست باشند که اساسا برای کسانی وضع شده است که سرپرستی افراد تحت حمایت قانون مذکور را برعهده دارند، لذا قسمت دوم بند ۵ بخشنامه شماره ۱۲۶۳۱/۹۵/۱۰۰۰ – ۱/۱۲/۱۳۹۵ سازمان تامین اجتماعی که براساس آن مرخصی ۸۴ روزه برای زن بیمه شده ای تعیین شده است که رحم خود را برای طی دوره بارداری اجاره می دهد و پس از زایمان، فرزند به دنیا آمده توسط او به وسیله صاحبان نطفه سرپرستی می شود، مغایر با قانون و خارج از حدود اختیار نیست و ابطال نشد.
حکمتعلی مظفری – رئیس هیات عمومی دیوان عدالت اداری
با ما در پایگاه حقوقی یاسا همراه باشید تا به طور روزانه از آخرین اخبار حقوقی باخبر شوید.
