این روزها وضعیت به گونه‌ای است که هر چیزی را می‌توان تبلیغ کرد البته نه به سبک قبل که فردی فریاد می‌زد «بدو بدو حراج‌اش کردم.» حالا کمی وضع فرق دارد و باید مشتری را راضی کرد که کالا یا خدماتی را خریداری کند. اگر کمی دقیق به در و دیوار شهر نگاه کنید گاهی این آگهی هم رخ نمایی می‌کند: «وکالت طلاق، صددرصد تضمینی» یا «احقاق حق شما به مدد وکلای زبده». در این باره این سئوال مطرح می‌شود که آیا وکلا نیز می‌توانند خدمات خود را تبلیغ کنند؟ در ادامه به این پرسش پاسخ می‌دهیم. دکتر «محمدرضا کامیار» عضو کانون وکلای مرکز از جمله افرادی است که می‌تواند در این باره اظهار نظر کند.
وی ابتدا تبلیغ را تعریف و میگوید: تبلیغ واژه‌ای عربی است که از بلغ می‌آید و در اصطلاح فارسی، به عنوان «پیام رساندن» و «آگاهی دادن» به کار می‌رود. تبلیغ در حقیقت انتقال یک اندیشه به مخاطب است؛ اندیشه‌هایی مانند اندیشه سیاسی، اقتصادی، صنفی، مذهبی،دینی و … .کامیار ادامه می‌دهد: اما در حوزه وکالت تبلیغ انتقال اندیشه شغلی و حرفه‌ای به مخاطب محسوب می‌شود که وکیل از طریق آن قصد دارد خود را به عنوان وکیل معرفی کند.
قوانین حاکم بر تبلیغ وکالت
در حوزه وکالت چند قانون و آیین‌نامه وجود داردکه حاکم بر این حرفه است. عضو کانون وکلای مرکز در این باره توضیح می‌دهد: در این قوانین و آیین‌نامه‌ها به طور صریح تبیلغ در حوزه وکالت را ممنوع نکرده است اما در بسیاری از رشته‌های دیگر مانند پزشکی، حسابداری و امثال این‌ها تبلیغ ممنوع است. البته در خصوص ممنوعیت تبلیغ برای وکلا می‌توان به مصوبه کانون وکلای مرکز در این باره استناد کرد. وی درباره علت این ممنوعیت توضیح می‌دهد: به طور حتم مفهومی که از تبلیغ در ذهن مسئولان کانون بوده نظارت بر بعد اغواگری داشته است و شاید جلوگیری از بیان اغراق‌آمیز خدمات و فریبکار باعث ایجاد این ممنوعیت شده است.
در بند سوم ماده 80 آیین نامه اجرایی لایحه استقلال کانون وکلای دادگستری مصوب سال 1334 آمده اس که «در صورتی که به وسیله فریبنده تحصیل وکالت نماید…» یعنی اگرتبیلغ فریبنده باشد به طور کل ممنوع بوده اما اگر تبلیغ فریبنده نباشد برای آن ممنوعیتی در نظر گرفته نشده است. کامیار با بیان اینکه آن زمان تلقی هیئت مدیره این بوده که ذاتا این تبلیغ فریبنده است، ادامه می‌دهد: در حال حاضر این حد از احتیاط قابل بررسی و نقد است و در صورت امکان هیئت مدیره کانون وکلا باید برای این ممنوعیت یک قید اضافه و اعلام کند که تبلیغات فریبنده یا غیرمتعارف ممنوع است.
وی بر این باور است که تبلیغ برای وکالت، تشویق مردم برای مراجعه به وکلاست و در واقع توسعه فرهنگ وکالت را به همراه دارد به همین دلیل در قانون برنامه پنج ساله پنجم توسعه در جایی به عنوان وظایف قوه قضائیه آمده که این دستگاه مکلف است فرهنگ حقوقی مردم و قانون‌مداری را توسعه دهد. همچنین رسانه‌ها به خصوص صدا و سیما را مکلف به برنامه‌سازی و کانون وکلا را موظف به تشویق مردم برای مراجعه به وکیل با هدف حل مشکلات خود کرده است از همین رو به نظر می‌رسد که در ممنوعیت قانون تبلیغ وکالت باید تجدید نظر کرد.
وقتی کار برای وکلای تازه کار سخت می‌شود
علاوه بر نیاز مردم به برخورداری از مشاوره حقوقی و تاثیر این مشاوره‌ها بر کاهش پرونده‌های قضایی که موضوع تبلیغ حرفه وکالت را ضروری جلوه می‌دهد مساله دیگری نیز وجود دارد؛ به هر حال وکلای تازه کار باید برای آشنایی و مراجعه مردم که درآمد آنها را تامین می‌کنند نیاز به تبلیغ دارند در غیر این صورت بیشتر پرونده‌ها نصیب وکلای قدیمی‌تر می‌شود. کامیار در این باره نیز میگوید: یکی از خصوصیت‌های وکیل قابل اعتماد بودن است زیرا مردم برای مسایل خاص خود به آنان مراجعه می‌کنند در نتیجه باید به کسی مراجعه کنند که اعتماد قلبی به او داشته باشند و در این میان وکیل باید اطلاعات علمی و توانایی کافی برای حل مشکل مراجع را داشته باشد.
وسایل تبلیغاتی در حقیقت این موارد را جلوی چشم موکل قرار می‌دهد به این ترتیب مردم راحت‌تر وکیل مورد نظر خود را می‌یابند. وی با بیان اینکه وکیل باید خود و توانایی‌اش را به مردم معرفی کند و برای این هدف می‌تواند از روزنامه‌ها و البته توزیع کارت ویزیت کمک بگیرد، می‌افزاید: وکلای قدیمی و تازه کار می‌توانند خود را از طریق رسانه‌ها معرفی کنند البته نه به صورتی که موجب تحریک و تشویق مخاطب برای مراجعه به وکیل شود. عناوینی مانند قاضی بازنشسته دادگاه، شاگرد اول دانشگاه و مانند این موارد تحریک و تشویق مردم برای مراجعه به این فرد خاص است اما برای اطلاع‌رسانی به مخاطب و در حد طرح شماره تماس و آدرس مجاز است منع قانونی ندارد.
خاطی مجازات می‌شود
پس حد و اندازه مجاز برای تبلیغ وکیل معلوم شد اما یک سئوال باقی می‌ماند، کانون وکلا با افراد خاطی که به طور غیر مجاز در سطح شهر اقدام به تبلیغ خود یا موسسات حقوقی می‌کنند چه برخوردی می‌کند؟ عضو کانون وکلای مرکز دراین باره میگوید: تبلیغات در این حوزه را وکیل یا افراد وابسته به حوزه وکالت انجام می‌دهند؛ حال اگر تخلف تبلیغ از سوی خود وکیل صورت گیرد وی طبق قانون به دادسرای انتظامی کانون وکلا معرفی و به تخلف وی رسیدگی می‌شود. اما اگر تخلف از سوی افرادی باشد که با ثبت شرکت حقوقی اقدام به تاسیس موسسه کرده و به تبلیغ آن می‌پردازند یا مانند واسطه و دلال وکلا و موکلان را به یکدیگر معرفی می‌کنند برابر قانون این شکل واسطه‌گری ممنوع است و کانون وکلا این موسسات را به مراجع قضایی معرفی می‌کند.
ماده 55 قانون وکالت در این باره میگوید «تظاهر به امر وکالت ممنوع است و مجازات آن حبس تادیبی از یک تا 6 ماه است.» به تازگی در نشستی که بین هیئت مدیره کانون وکلا با رئیس قوه قضائیه صورت گرفت، این مقام قضایی در مورد برخورد و ممنوعیت فعالیت موسساتی که اقدام به واسطه‌گری و دلالی می‌کنند دستور موکد دادند. وی در پایان با بیان اینکه متاسفانه آمار دقیقی از تعداد پرونده های با این موضوع در دست نیست، متذکر می‌شود: موارد بسیاری از تعقیب و مجازات متخلفان وجود دارد، کمیسیون نظارت و بازرسی کانون ماموریت دارد متخلفان را شناسایی و به آنها تذکر دهد و در صورت تکرار جرم، آنها را به دادسرای کانون وکلا برای تعقیب انتظامی معرفی کند.
حد و حدود تبلیغ وکالت
دکتر ایمانی عضو کمیسیون فرهنگ و هنر کانون وکلای دادگستری مرکز در این زمینه میگوید: در حال حاضر مراد از تبلیغات معطوف به تبلیغات تجارتی است چیزی که حیطه وسیعی از جامعه مصرف کننده را در بر می‌گیرد. اما در حوزه وکالت در واقع معرفی شخص وکیل به دیگران و شغلی که انجام می‌دهد مورد نظر قرار دارد. مرحوم دکتر «باقر آذریان» یکی از وکلای باتجربه کانون وکلا در مورد ممنوعیت تبلیغات وکلا گفته بودند که «زمانی که ممنوعیت تبلیغ ایجاد شد وکلا در آیین‌نامه ورود کردند نکته‌ای که دستگیر شد فریبندگی ذاتی فرآیند تبلیغ بود.» به عبارتی اگر یک تولید کننده محصولات خود را تبلیغ می‌کند دنبال بازار مصرف گسترده است و پایانی ندارد اما وکالت به عنوان خدمتی است که محدوده خدمت کاملا مشخص است، یعنی وکیل نمی‌تواند مشتریان خود را «لاتعد و لاتحصی» کند و به یک گستردگی نامعلوم و نامحدودبرساند.
از این زاویه وکیل باید گزیده کار باشد. با این رویکرد معلوم می‌شود که باید تبلیغ شغل وکالت را از معنای عام و تجاری آن جدا کنیم. اما یک وکیل می‌تواند خودش را معرفی و توانایی شغلی خود را به دیگران اعلام کند. به هر حال شغل وکالت تافته جدا بافته نیست. وکیل تازه کار به معنای عام اگر در یک مسیر آزمون و خطا که قابل کنترل باشد بخواهد قرار بگیرد باید اعتماد مردم را جلب کند منتها این اعتمادسازی نباید از طریق ابزارهای فریبنده (تبلیغات فریبنده) صورت بگیرد. آنچه مسلم است وکلای جوان باید برای رسیدن به مرحله اعتمادسازی زحمت بکشند، جذب مشتری در وکالت از طریق خوش نامی و کارهای پیشین یک وکیل صورت می‌گیرد نه تبلیغات صرف. در یک کلام تبلیغ برای این شغل ممنوع نیست به شرط اینکه باید و نبایدهای آن رعایت شود.
محمدسعید رمضانی
