صدور سفته و نکاتی که باید به آن توجه کرد

امروزه بسیار متداول است که برای استخدام، سفته یا چکی جهت ضمانت حسن انجام کار از افراد دریافت می‌شود. از آنجا که چک به سه طریق حقوقی، کیفری و اجرای ثبت قابل پیگیری است ولی برای مطالبه سفته تنها می‌توان از طریق دادخواست حقوقی اقدام کرد، بنابراین صدور سفته خطرات کمتری برای صادرکننده دارد و توصیه ما به کسانی که می‌خواهند چنین تضمینی بسپارند استفاده از سفته است. اما باید به چه نکاتی در هنگام صدور سفته‌ برای ضمانت، توجه کرد تا بعدا کارفرما از این سفته نتواند سوءاستفاده کرده و حقوق کارگر را پایمال کند.

درج برخی عبارات

اولین و مهم‌ترین نکته در صدور سفته قید عبارت «بابت ضمانت حسن انجام کار» بر روی سفته است و بهتر آن است که مشخصات قراردادی که سفته جهت ضمانت آن صادر شده است نیز قید شود. برای تضمین هرچه بیشتر در متن قرارداد نیز ذکر شود که «آقای/خانم … یک فقره سفته به مبلغ …. ریال با شماره … جهت ضمانت حسن انجام کار این قرارداد در اختیار کارفرما قرارداد تا چنانچه به تعهد خود عمل نکرد، کارفرما پس از اثبات تخلف وی نسبت به وصول خسارات خود از وجه سفته اقدام کند و در غیر این صورت سفته مذکور هیچ‌گونه اثر حقوقی نخواهد داشت». با ذکر این موارد، دیگر تنها در صورتی حکم به پرداخت وجه سفته صادر خواهد شد که در دادگاه اثبات شود صادرکننده از تعهد خود تخلف کرده است.

خیانت در امانت

اگر کارگری موارد بالا را در زمان سپردن سفته حسن انجام کار رعایت کند و با این حال کارفرما بر روی سفته اقدام قانونی کند، اگر دارنده سفته‌ ضمانتی، نتواند تخلف صادرکننده را از تعهد خود اثبات کند، مرتکب جرم خیانت در امانت شده است و در صورت شکایت کیفری صادرکننده، به موجب ماده 674 کتاب پنجم قانون مجازات اسلامی (تعزیرات و مجازات‌های بازدارنده) به 6 ماه تا سه سال حبس محکوم می‌شود.

وصف تجریدی سفته

اما مسئله دیگر در صدور سفته که می‌تواند منجر به ایجاد مشکل برای صادرکننده‌ سفته ضمانتی شود، انتقال این سفته توسط دارنده است، زیرا سفته یکی از اسناد براتی است که به موجب قانون تجارت از وصف تجریدی برخوردار است. منظور از وصف تجریدی این است که تعهد براتی تعهدی مستقل از قرارداد پایه است و بنابراین ایرادات قرارداد پایه منفک و جدا از تعهد پرداخت مبلغ مندرج در سند تجاری و غیرقابل استناد در برابر دارنده این سند است، مگر دارنده سند، همان شخصی باشد که سفته را از صادرکننده دریافت کرده است و یا شخص ثالثی باشد که فاقد حسن‌نیت بوده است.

بنابراین در فرض انتقال سفته به ثالث، صادرکننده امکان استناد به قرارداد پایه و اینکه سند جهت ضمانت حسن انجام کار صادر شده بوده است را از دست می‌دهد، مگر آن‌که اثبات کند دارنده فعلی فاقد حسن نیت بوده است. در اینجا نیز نکته قبلی به یاری صادرکننده خواهد آمد.

یعنی ذکر عبارت «بابت ضمانت حسن انجام کار» بر روی سفته، می‌تواند سوء‌نیت دارنده ثالث را اثبات کرده و لذا به صادرکننده امکان استناد به ایرادت از جمله تضمینی بودن سفته و عدم تخلف صادرکننده از تعهد خود را می‌دهد. حال آن‌که اگر چنین عبارتی بر روی سند قید نشده باشد، صادرکننده مکلف است وجه سند را به دارنده ثالث بپردازد و سپس جهت دریافت خسارات خود علیه مضمون‌له خود دادخواست حقوقی و شکایت کیفری خیانت در امانت مطرح کند.

خط زدن حواله کرد

راه حل دیگری که می‌توان از طریق آن مانع سوء‌استفاده‌ از سفته شد، صدور سفته در وجه شخص معین و خط زدن عبارت «حواله‌کرد» است. البته در خصوص این‌که آیا با خط زدن این عبارت قابلیت نقل و انتقال سند از بین می‌رود یا خیر اختلاف نظر حقوقی وجود دارد اما نظر غالب که اداره حقوقی قوه قضائیه نیز در نظریه شماره 6759/7 مورخ 1367/10/12در مورد سند چک آن را پذیرفته است، مبنی بر غیرقابل انتقال بودن چنین سندی است زیرا با خط زدن عبارت حواله‌کرد، مشخص می‌شود شخصیت دارنده‌ی سند مطمح نظر و قصد صادرکننده بر غیرقابل انتقال بودن سند تجاری بوده است که این امر مورد موافقت دارنده نیز واقع شده است.

عدم درج تاریخ در فرآیند صدور سفته

نکته مهم دیگر جهت جلوگیری از سوء‌استفاده از سفته ضمانتی، عدم درج تاریخ سررسید بر روی سند و درج عبارت «این سفته بدون درج تاریخ صادر شده است» بر روی سند است زیرا با این کار سفته ویژگی‌های شکلی خود را از دست داده، از حالت تجاری خارج شده و تبدیل به یک سند دین مدنی می‌شود، لذا مزایای سند تجاری از قبیل تامین خواسته بدون تودیع خسارت احتمالی (بند ج ماده 108 قانون آئین دادرسی مدنی) را از دست می‌دهد.

درخواست ضامن

اما دریافت‌‌کننده سفته جهت ضمانت حسن انجام کار از چه طرقی می‌تواند تعهد صادرکننده را تضمین و اطمینان خاطر بیشتری حاصل کند که در صورت تخلف صادرکننده می‌تواند خسارات خود را دریافت کند. نکته مهم این است که صدور سفته، خود جهت تضمین و اطمینان خاطر است و لذا با اثبات عدم ایفای تعهدات قراردادی صادرکننده و تخلف وی، صدور حکم به نفع دارنده حتمی است. لیکن خطری که متوجه اوست معسر بودن صادرکننده و یا عدم اطلاع و دسترسی دارنده به اموال او است. لذا اقدامی که دارنده می‌تواند جهت سهولت دریافت وجه سفته انجام دهد، این است که از صادرکننده بخواهد یک یا دو نفر معتمد جهت ضمانت از وی ظهر سفته را امضا کنند.

در چنین حالتی چون به موجب قانون تجارت ظهرنویس سند تجاری نیز با صادرکننده سند جهت پرداخت آن مسئولیت تضامنی دارد، دارنده می‌تواند علیه هریک از آن افراد دادخواست داده و با اثبات تخلف صادرکننده، دادگاه حکم به محکومیت آن‌ها به پرداخت مبلغ سفته خواهد داد. البته بدیهی است در صورتی که وجه سفته از ضامن دریافت شود، ضامن حق مراجعه به مضمون‌عنه خود را خواهد داشت. مسئولیت تضامنی ضامن با صادرکننده نیز یکی از مزایای اسناد براتی است که در صورت عدم رعایت مقررات شکلی سفته، این مزیت از بین می‌رود و سفته تبدیل به یک سند دین مدنی می‌شود.

سودابه حاتمی مقدم