در ظاهر امر به نظر می رسد عنوان فوق موضوع دقیقی نباشد. چرا که مربوط به دو قرارداد جداگانه است. از یک طرف ارسال کننده کالا ضمن عقد قرارداد با حمل کننده ای، درمقابل کرایه ای مشخص، محموله ای را در اختیار او قرارداده تا درمقصد به دریافت کننده معلومی تحویل دهد.
از سوی دیگر ارسال کننده یا دریافت کننده محموله ای با بیمه گر قرارگذاشته، درمقابل حق بیمه ای که می پردازد چنانچه محموله طبق شرایط وقواعد مندرج دربیمه نامه، تلف شد یا آسیب دید یا متحمل هزینه ها یی شد، بیمه گر خسارت وارده و هزینه ای یادشده راجبران نموده و درپاره ای موارد خسارت وارد به اشخاص ثالث را نیز جبران کند. اما خوب که دقت کنیم خواهیم دید که این دوقرارداد به ظاهر جدا ازهم، حلقه وصلی دارند وآن حلقه وصل ارسال کننده یا گیرنده محموله است. حال اجازه دهید جزییات وپیوستگی این دو قرارداد را بیشترمورد بررسی قراردهیم.
بیمه نامه باربری برای این طراحی شده تا منافع ارسال کننده محموله را حفظ کند. بدین ترتیب بیمه نامه مذکور ضمن رعایت شرایط ومقررات آن که البته استثنائات بیمه نامه هم بخشی از آن است، تلف شدن یا آسیب دیدن فیزیکی مورد بیمه را که ناشی از یک عامل خارجی باشد، تحت پوشش قرار می دهد. در اینجا نیازی نیست ثابت کنیم که حمل کننده درمقابل این بیمه نامه مسئول است.
اعلام ارزش محموله به حمل کننده، مشابه اعلام ارزش محموله، به منظورخرید بیمه نامه باربری نیست. درغیاب بیمه نامه تمام خطر محموله، اگر ادعایی برعلیه حمل کننده وجود داشته باشد، ارسال کننده باید ثابت کند که محموله مادامی که درکنترل واختیارحمل کننده بوده، تلف شده یا آسیب دیده است. بنابراین حمل کننده مسئول جبران خسارت است. البته این موضوع زمان بر و دشوار است. ازطرفی حمل کننده، فقط خساراتی را جبران می کندد که درمقابل آن مسئول باشد. بعنوان مثال خساراتی را که ناشی از بلایای طبیعی یا فورس ماژورباشد جبران نخواهد کرد. اما بیمه نامه تمام خطرمحموله،پاسخگوی این خسارات خواهد بود و بیمه گذار وظیفه ندارد تقصیرمتصدیی حمل ونقل را برای خسارات وآسیب هایی که درجریان سفر و مادامی که محموله در اختیار حمل کننده بوده را اثبات کند.
بعلاوه، و درکمال تعجب، اعلام ارزش محموله به حمل کننده ممکن است هزینه هایی بیشتر ازحق بیمه ای که برای بیمه کردن محموله می پردازیم درپی داشته باشد. بیمه نامه حمل ونقل محموله نمی تواند بیمه نامه مشروط و مازاد بیمه نامه مسئولیت متصدی حمل ونقل باشد. ارزش مورد بیمه در بیمه محموله باید با درنظر گرفتن ارزش کامل فاکتور، هزینه حمل و نقل، حق بیمه، وهرگونه هزینه های متعارف دیگر به علاوه 10 درصد محاسبه شود (لطفاً رجوع کنید به ماده 5 شرایط عمومی بیمه حمل ونقل). ضمناً درنظرداشته باشید: طبق عرف رایج دربرآورد خسارت بیمه باربری، خسارت وارد به محموله براساس ارزش محموله درمقصد(بند 1 ماده 22 قانون بیمه ایران ) یا مبلغ بیمه شده مندرج دربیمه نامه (هرکدام کمتر باشد) محاسبه می شود.
رعایت موضوعات فوق الذکربه ارسال کننده وگیرنده محموله اطمینان می دهد که درمقابل هرگونه خسارت بیمه شده، دارای تامین کامل خواهند بود. اما اگر مبلغ بیمه فقط بخشی از ارزش واقعی محموله باشد، آنگاه فرض براین است که بیمه گذارهم درجبران بخشی ازخسارت شریک است و خسارت براساس ماده 10 قانون بیمه به تناسب مبلغ بیمه شده به قیمت واقعی مال جبران خواهد شد.
مطلب دیگر اینکه: بیمه نامه تمام خطرمحموله، ابتدا خسارت را می پردازد و پس ازپرداخت خسارت، بیمه گربعنوان قائم مقام بیمه گذاربا اجرای حق جانشینی خود ( ماده 30 قانون بیمه ایران) نسبت به بازیافت خسارت ازحمل کننده یا سایراشخاص مسئول خسارت اقدام می کند. بسیارحائزاهمیت است که دریافت کننده کالا، قبل ازتحویل گرفتن محموله آن را بررسی کرده و درصورتی که محموله دارای عیب ونقص یا آسیب دیدگی است، رسید بدون قید وشرط به حمل کننده نداده وعیب ونقص موجود را روی رسید درج کند. مثلا بنویسد ” کارتن ها پاره شده اند ” شایان ذکراست که نه تنها رسید گیرنده کالا بلکه وحتماً عیوب وآسیب های مشاهده شده باید در رسید حمل کننده هم درج شود. اگررسیدحمل کننده فاقد هرگونه یادداشتی باشد، وی می تواند مسئولیت خود را انکارکند وبدین ترتیب حق بازیافت خسارت برای بیمه گر ازبین خواهد رفت.
اخطاریه خسارت و حفظ حقوق برای بازیافت غرامت، باید بلافاصله برای کلیه حمل کنندگان ارسال شود، درغیراین صورت ممکن است حمل کننده با استناد به تاخیر درارسال اخطاریه خسارت، مسئولیت خود را نپذیرد.
توجه داشته باشید، بیمه گران هنگام اعلام حق بیمه، با درنظرگرفتن مبالغی که می توانند ازحمل کنندگان یا سایراشخاص ثالث مسئول خسارت بازیافت کنند، نسبت خسارت نازل تری را درنظرگرفته و حق بیمه ارزانتری را به شما اعلام می کنند. اگر قرار باشد بیمه گران این ملاحظات را درمحاسبات حق بیمه خود رعایت نکنند، حق بیمه ای که باید مطالبه کنند با حق بیمه های رایج بازار، قابل مقایسه نیست. بنا براین حد اعلای همکاری وحسن نیت دراین است که بیمه گذارهم در زمان مشاهده یا مطلع شدن ازخسارت، منافع خود وبیمه گر را حفظ نموده و با تهیه نمودن ودریافت اسناد مسئولیت حمل کننده یاسایراشخاص ثالث مسئول خسارت(طبق ماده 8 شرایط عمومی بیمه حمل ونقل) حقوق مربوط به بازیافت خسارت را حفظ نماید.
علاوه براین شورایعالی بیمه درتنظیم آیین نامه شماره 79 که بعنوان شرایط عمومی بیمه باربری، بخشی ازقرارداد بیمه باربری را تشکیل می دهد درماده 8 آن وظایفی را برای بیمه گذار،یا نمایندگان یا ذینفعان وی تعیین کرده و ضمن ماده 12 همان شرایط اشعارمی دارد: “بیمه گر درحدودی که خسارت وارده را قبول یا پرداخت می کند درمقابل اشخاصی که مسئول وقوع حادثه یا خسارت هستند،جانشین بیمه گذارخواهد بود واگر بیمه گذار اقدامی کند که منافی با این اصل باشد،بیمه گر می تواند به نسبت تاثیر بیمه گذار، تمام یا قسمتی از خسارت را پرداخت نکند.”
به هرحال در مورد مسئولیت حمل کننده نگران نباشید. موانع فرار او از مسئولیت را فراهم کنید. منافع خود درمحموله درجریان حمل را به ارزش واقعی و درمقابل کلیه خطرات بیمه کنید واجازه دهید بیمه گرحمل ونقل شما سایرمشکلات را با موسسه حمل ونقل حل وفصل نماید و شما با خاطری آسوده به امور حرفه ای مربوط به کسب وکارخود بپردازید.
ضمناً خلاصه موضوعات مورد بحث ما به قرار زیر است:
بیمه حمل ونقل کالا
مسئولیت متصدی حمل ونقل
- خسارت براساس ارزش کالا درمقصد(ارزش کامل فاکتورکالا + کرایه حمل+ سایرهزینه ها + سود مورد انتظار) یا مبلغ بیمه شده (هرکدام کمتر باشد) محاسبه خواهد شد.
- بیشترین مبلغ خسارت براساس حد اکثر مسئولیت حمل کننده مندرج در کنوانسیون یا مقررات حاکم بربارنامه حمل ونقل (معمولاً براساس وزن ناخالص یا تعداد بسته های تلف شده یا مفقود شده ) محاسبه خواهد شد مگر اینکه قیمت محموله به اطلاع حمل کننده رسیده و میزان خسارت بصورت دیگری موافقت شده باشد.
- بیمه نامه می تواند تمام خطرباشد که خسارات ناشی از بلایای طبیعی و فورس ماژور را هم پرداخت می کند بعلاوه می تواند به جبران خسارات ناشی ازجنگ وشورش وبلوا واعتصاب و نظایر آن تعمیم یابد.
- حمل کننده فقط خساراتی را جبران می کند که قانوناً درمقابل آن مسئول باشد. خساراتی نظیربلایای طبیعی و فورس ماژور در زمره مسئولیت حمل کننده نیست.
- نیازی به اثبات تقصیرحمل کننده نیست.
- مسئولیت حمل کننده باید احراز شود.
- فارغ از اینکه تعداد حمل کنندگان چه باشد، پوشش بیمه حتی از انبار به انبارهم کاملتر است.
- نسبت به هریک از حمل کنندگان باید به صورت جداگانه اقامه دعوی شود.
- پرونده خسارت سریعتر از پرونده خسارت مسئولیت حل وفصل می شود.
- اقامه دعوی علیه حمل کننده وبه نتیجه رساندن آن زمان بر است.
