آشنایی با انواع عقد جعاله :فرض کنید شخصی به طور تصادفی، کیف پول خود را گم می‌کند، برای این که بتواند زودتر به کیف پول خود دست یابد، مبلغی را به عنوان مژدگانی مشخص می‌کند تا نفر دیگری کیف پول او را یافته به او برگرداند. شخص اول، آگهی مفقود شدن کیف پول خود را در میادین و محل های پرترافیک و پرتردد مردم نصب می‌کند. بعد از مدتی شخص دومی موفق می‌شود که کیف پول شخص اول را بیابد و به او تحویل دهد و در نهایت مبلغ مژدگانی را دریافت کند، کاری که میان این دو نفر به انجام رسیده، جعاله نام دارد. در این مقاله سعی می کنیم که جعاله را از هر جهت بررسی کنیم تا خواننده در این مورد به درکی روشن برسد و نکته ای مبهم و نامشخص در این میان نباشد.
انواع عقد جعاله
یکی از مهم ترین عقود در کشور ایران، جعاله است و ویژگی‌ها و نحوه انجام آن براساس قانون مدنی مشخص و تعیین شده است. براساس انواع عقد جعاله ، شخص دوم در قبال انجام کاری معین از شخص اول مبلغی معین را دریافت می‌کند. به شخص دوم به لحاظ حقوقی عامل می‌گویند که در قبال مبلغ معینی که به آن جعل می‌گویند کاری را برای شخص جاعل انجام می‌دهد. در مثال فوق الذکر، شخص اول، مبلغی را مشخص می‌کند تا شخص دوم نسبت به یافتن کیف پول او تشویق و تحریک شود. در این قرارداد، شخص اول (جاعل)، مبلغ (جعل) و شخص دوم (عامل) نامیده می‌شود.
اگر دقت کرده باشید، متوجه می‌شوید که جعاله، سه ضلع دارد:
1. جاعل
2. عامل
3. جعل
انواع جعاله
جعاله را می‌توان به دو نوع تقسیم کرد: جعاله خاص و جعاله عام.
1. جعاله عام
اگر بخواهیم دوباره به مثال گفته شده در بالا رجوع کنیم، متوجه می‌شویم که شخص جاعل برای پیداشدن کیف پول خود، درصدد برمی‌آید تا مبلغی را مشخص کند تا نفر دوم یعنی همان عامل، این کار را برای او انجام دهد، حالا برای شخص جاعل فرقی نمی‌کند که چه کسی این کار را برای او انجام می‌دهد و به همین دلیل به یابنده کیف پول خود، مبلغی را پرداخت می‌کند. مهم ترین هدف جاعل، یافتن کیف پول است، به همین دلیل اصلا” اهمیتی ندارد که چه کسی این کار را برای او انجام می‌دهد.
می‌توانیم به مثال دیگری در همین زمینه و از جنبه علمی اشاره‌ای داشته باشیم، فرض کنید که مسئله علمی در مجله‌ای به چاپ رسیده و در این مجله درخواست شده، هر کسی که بتواند جواب مسئله را بیابد به او مبلغی که از طرف سردبیر، مشخص شده پرداخت خواهد شد. بازهم اگر دقت و توجه داشته باشید، برای سردبیر مجله اصلا اهمیتی ندارد که چه کسی می‌تواند جواب مسئله را بیابد و آن را اعلام کند و می‌توان آن را همان انواع عقد جعاله عام نامید.
2. جعاله خاص
باتوجه به موردی که در بالا بدان اشاره کردیم، قرارداد دیگری هم در همین زمینه می‌تواند وجود داشته باشد. در جعاله خاص، فرد جاعل، مشخص می‌کند که نفر یا نفرات مشخصی، کار مشخصی را برای او انجام دهند و در قبال کار انجام شده، مبلغ مشخصی را دریافت کنند. به طور مثال، شرکت سازنده قطعات خودرو به متخصصان و مهندسان خود پیشنهاد می‌دهد، هر کسی که بتواند قطعه خاصی را برای مصرف کمتر بنزین ماشین طراحی کند، مبلغی مشخص از طرف شرکت به او تعلق خواهد گرفت.
بنابراین در قرارداد جعاله خاص، هرکسی نمی‌تواند قطعه مورد نظر شرکت را طراحی کرده و به مدیرعامل مربوطه تحویل دهد و مبلغ پاداش را دریافت کند، فقط و فقط متخصصان و مهندسان شرکت مزبور می توانند این کار را انجام دهند. بنابراین متوجه می‌شویم که در قرارداد جعاله خاص، انجام کار از طرف فرد معینی اهمیت دارد و فقط فی نفسه انجام کار هدف نیست.
مفاد قرارداد انواع عقد جعاله
همانطوری که می‌دانید هر عمل حقوقی شرایط و مفادی دارد و جعاله نیز از این قضیه مستنا نیست. در جعاله عام شرایط مهم و حساس می‌شود، در جعاله عام اولین کسی که کار را برای جاعل انجام می‌دهد، شایسته دریافت پاداش می‌شود، که از نظر حقوقی بسیار مهم و خطیر است.
باید در مورد جعاله عام نکته بسیار مهمی را متذکر شویم و آن این است که جاعل می‌تواند فقط برخی شرایط و کارها را مشخص و معین کند و الزامی به مشخص و معین کردن همه شرایط و جوانب نیست. به طور مثال، جاعل، برای پیداکردن کیف پول خود، مبلغی را مشخص می‌کند ولی هرگز نحوه پیدا کردن کیف و زمان آن را مشخص نمی‌کند، بنابراین جاعل می‌تواند فقط شروط خاصی را تعیین کند و قرار بر این نیست که همه امور از اول تا به انتها مشخص و تعریف شوند.
کاری که در جعاله انجام می‌شود باید قانونی باشد، بنابراین اگر عامل با انجام کاری غیرقانونی، بتواند رضایت جاعل را بدست بیاورد، در این صورت جرمی مرتکب شده و مبلغ دریافتی او نیز حرام و غیرقانونی است و هر دو جاعل و عامل در کاری غیرقانونی مشارکت داشته‌اند.
جعاله از نظر حقوقی انواع عقد جعاله عقدی است که هرکدام از طرفین می‌توانند در هر زمانی و بدون دلیل آن را فسخ و باطل کنند. این سخن هرگز تعهد جاعل را نقض نمی‌کند. در صورتی که جاعل، تعهد خود را انجام داده باشد، فسخ قرارداد بی معنی است و تعهد آنان تا به آخر قرارداد ادامه خواهد داشت. براساس ماده ۵۶۵ قانون مدنی، هر یک از طرفین می‌توانند تا زمانی که قرارداد به پایان نرسیده، می‌توانند انواع عقد جعاله را نقض کنند. ولی اگر جاعل خود را به قرارداد متعهد بداند، می‌تواند دوباره به قرارداد رجوع کرده و مبلغ خود را به عامل پرداخت کند. می‌توان گفت در صورتی که جاعل باعث برهم خوردن امورات عامل شود، قانون گذار، او را ملزم به پرداخت خسارت به عامل می‌کند تا بر اهمیت جعاله صحه بگذارد.