مدتی قبل یکی از دوستانم را به طور اتفاقی و در حالی دیدم که برای درخواست وام به بانک مراجعه کرده بود اما از آنجا که ضامن نداشت، بانک با درخواست وام او موافقت نمی‌کرد. این شد که تصمیم گرفتم ضامن او شوم تا از این طریق کمکی به وی کرده باشم. چون اطلاعی از شرایط ضامن شدن نداشتم، قبل از قبول ضمانت به یک مشاور حقوقی مراجعه کردم تا از بروز هرگونه مشکل احتمالی در آینده پیشگیری شود. براساس اطلاعاتی که از طریق مشاور حقوقی کسب کردم، متوجه شدم ضامن شخصی استت که تعهد می‌کند در برابر طلبکار، بدهی بدهکار را بپردازد. یعنی این مسئله را قبول می‌کند که اگر مدیون بدهی خود را نپرداخت او مسئول پرداخت آن است.
عقد ضمان عقدی است که بین ضامن و طلبکار بسته می‌شود که در نتیجه آن ضامن، پرداخت بدهی بدهکار را در مقابل طلبکار برعهده می‌گیرد. با توجه به این موضوع، بدهکار هیچ نقشی در عقد ضمان ندارد و عقد بدون دخالت او منعقد می‌شود. دکتر ربیعا اسکینی، کارشناس مرکز آموزش قوه قضائیه و مدرس حقوق تجارت در خصوص اینکه اگر بدهکار بدهی خود را پرداخت نکند عملکرد بانک چگونه خواهد بود، میگوید: «وقتی بدهکار بدهی خود را پرداخت نکند، بانک این حق را دارد که براساس قانون مدنی بهه ضامن مراجعه کرده و بدهی را از او مطالبه کند».
وی درباره جایگاه حقوقی ضامن میگوید: «هنگامی که ضامن مسئولیت پرداخت بدهی را برعهده می‌گیرد باید دین را ادا کند و از عهده ضمانتش برآید. البته پرداخت بدهی توسط ضامن بر حسب محاسبات بانک و براساس قراردادی است که با او دارد. در حقیقت بانک می‌تواند از طریق مراجع قضایی یا مراجع اجرایی، ضامن یا مدیون را تحت تعقیب قرار دهد».
وقتی که بدهکار، ورشکسته می‌شود
اسکینی با بیان اینکه مهم‌ترین مسئله‌ای که خیلی از افراد با آن مواجهند بحث ضمانت ضامن در فرض ورشکسته شدن بدهکار است، میگوید: «فرض کنید فردی به عنوان ضامن، از تاجری در مقابل بانک یا هر شخص دیگری ضمانت کرده است. اگر تاجر مذکور ورشکسته شود، خود او مشمول معافیت از پرداخت خسارت تأخیر تأدیه است و ضامن نیز از پرداخت خسارت تأخیر تأدیه معاف است». وی در ادامه میگوید: «این راه حل درستی نیست اما از نگاه قانون صحیح است. این در حالی است که بعضی ازز قضات (که در اقلیت هم هستند) ظاهرا در احکامی که صادر می‌کنند، این نظریه را رد کرده‌اند و ضامن را به پرداخت کل خسارت محکوم می‌کنند».
میزان مسئولیت ضامن نسبت به وام اخذ شده
مدرس مرکز آموزش قوه قضائیه درباره میزان مسئولیت ضامن نسبت به وام اخذ شده در مقایسه با وام‌گیرنده میگوید: «ضامن در مقابل متعهد مسئولیتی ندارد بلکه در مقابل بانک مسئولیت دارد و اگر ضامن، دین یا بدهی فرد متعهد را پرداخت کرد می‌تواند بعدا آن را از مدیون مطالبه کند. بانک معمولا از ضامن چک یا سفته دریافت می‌کند که در این صورت، ضامن وظیفه دارد همه تعهدات مدیون را تامین کند و بانک با استناد بر چک و سفته‌ها اقدام می‌کند».
اقدام بانک بی‌اطلاع ضامن
هنگامی که وام‌گیرنده به تعهدات خود عمل نمی‌کند و اقساطش را نمی‌پردازد، با کوتاهی خود ضامن را دچار مشکل کرده و از طرفی اطلاع ندادن به ضامن از سوی بانک‌ها و موسسات مالی و اعتباری این مشکل را چندبرابر می‌کند. حال این سوال مطرح می‌شود که چرا بانک‌ها قبل از اینکه ضامن را از عدم پرداخت اقساط مدیون مطلع کنند، اقدام قانونی انجام می‌دهند؟ دکتر اسکینی در پاسخ به این سوال میگوید: «بانک موظف نیست به ضامن اطلاع دهد که اقساط وام‌گیرنده معوق شده است. زیرا ضامن هنگام عقد قرارداد با بانک، به صورت مکتوب این اجازه را به بانک داده است که از حساب او برداشت کند یا چک ضمانت او را به صورت قانونی به اجرا بگذارد. تذکرات لازم نیز به صورت مکتوب به وام‌گیرنده و ضامن داده می‌شود اما مشکل اینجاست که وام‌گیرنده وو ضامن، قرارداد بانکی را درست مطالعه نمی‌کنند!»
زمان مناسب طرح دعوای ضامن علیه وام گیرنده
یکی از شرایط دعوا این است که وجود دین بر ذمه مدیون محقق شده باشد؛ به عبارتی زمان بدهی مدیون فرا رسیده باشد. مثلاً اگر کسی از یک شخص بدحساب چکی در دست دارد، نمی‌تواند قبل از رسیدن تاریخ چک به صرف اینکه می‌داند صادرکننده چک بدهی‌اش را با سوء سابقه بدحسابی پرداخت نمی‌کند، از او وجه را مطالبه یا شکایت کند. به عبارتی ضامن باید صبر کند تا مبلغی از وام از حقوق وی کسر شود در این صورت است که می‌تواند اقدام کند. در این میان یک نکته هم وجود، با کسر حتی یک قسطط از حقوق ضامن یا پرداخت نقدی یک قسط، استحقاق مطالبه وجه به اندازه مبلغ کسر شده یا پرداخت شده پیدا می‌شود.
ماده ۷۰۹ قانون مدنی نیز این مطلب را بدین صورت مورد تأئید قرار می‌دهد: «ضامن حق رجوع به مضمون عنه ندارد مگر بعد از ادای دین». در صورت تحقق شرایط، ضامن می‌تواند مطابق ماده ۷۱۳ قانون مدنی در دادخواست تقدیمی در قسمت میزان خواسته، صرفاً مجموع مبالغی را که پرداخت کرده یا از فیش حقوقی او کسر شده است را قید کند نه کل مبلغ وام. البته ضامنی که می‌داند وام گیرنده‌ای که او ضمانت کرده شخصیتاً باقی اقساط را حتی با وجود طرح دعوای حقوقی پرداخت نمی‌کند، برای هر تعداد قسطی که از حقوقش کسر می‌شود باید یک دادخواست جداگانه بدهد که در مجموع سبب تشکیل چند پرونده در محاکم قضایی می‌شود.
