تقاضای ابطال ثبت واقعه فوت معمولا هنگامی طرح می شود، که ثبت واقعه فوت به دلیل درخواست صدور حکم فوت فرضی، انجام گرفته باشد. در این صورت اگر واقعه فوت ثبت و یا حکم فوت فرضی صادر شده باشد، می توان به ثبت واقعه فوت اعتراض نمود و آن را در صورت وجود سایر شرایط باطل کرد. در این مقاله، به بررسی رویه قانونی و حاکم برابطال ثبت واقعه فوت، می پردازیم.
در هر برهه ای از زمان، افراد اقدامات حقوقی مختلف و گوناگونی را انجام می‌دهد که این اقدامات به حکم قانون دارای اعتبار می باشد. برخی از این اعمال، می‌تواند ایجاد کننده حق و تکلیف برای آنان باشد که در طول حیات مستمرشان، به آن ها منتسب شده است. به همین دلیل، با فوت این فراد در صورتی که این حقوق استیفا نشده باشد و یا اینکه این افراد تعهدات مالی خود را انجام نداده باشند، سایر وراث می توانند به نمایندگی از آنها، تکالیف مقرر وتعهدات متوفی را به سرانجام برساند.
در واقع با فوت فرد، فوت مدنی او رخ می دهد و باید واقعه فوت او ثبت گردد. ثبت واقعه فوت متوفی در حقیقت تکلیفی را برای حفظ اموال، حقوق و تعهدات مالی او ایجاد می نماید تا احیانا دارایی های او پس از مرگش در معرض تضییع و تفریط قرار نگیرد.
با تمام این توضیحات، گاهی اوقات ممکن است با وجود ثبت و صدور واقعه فوت فرد، او زنده و در قید حیات بوده باشد، بنا براین اگر بخواهد، ثبت واقعه فوت خود را از بین ببرد، باید برای ابطال ثبت واقعه فوت به محاکم قضایی مراجعه واقدامات حقوقی خاصی را انجام دهد .
بر اساس رای وحدت رویه شماره 512 مورخه 7/9/1367 هیات عمومی دیوان عالی کشور، رسیدگی به دعوای ابطال ثبت واقعه فوت و رفع آثار آن در صلاحیت دادگاه های عمومی و حقوقی قرارگرفته و از صلاحیت هیات حل اختلاف ثبت احوال خارج گردیده است.
متولیان اعلام واقعه وفات و اخذ گواهی فوت
اشخاص زیر می توانند نسبت به اعلام واقعه وفات متوفی و دریافت گواهی فوت از مراجع ذی ربط اقدام نمایند.
- نزدیکترین خویشاوند متوفی یا هر شخصی که در موقع وفات حاضر بوده است با ارائه مدرک شناسایی
- مأموران انتظامی متصدی یا صاحب مکانی که وفات در آن رخ داده است
- متصدیان گورستان
- مقامات قضایی و نظامی
- گروه های امدادی
مراحل ثبت واقعه فوت
با فوت هر فردی، اعمال مدنی او متوقف خواهد شد و به همین دلیل است که مرجع ثبت احوال نیز باید فوت آن شخص را ثبت نموده تا نسبت به اموال و دیون او تعیین تکلیف نهایی گردد. درهمین رابطه ادرات ثبت احوال، شناسنامه متوفی را باطل می نمایند.
به موجب قانون ثبت احوال، هر فردی که فوت نماید و یا بعد از زنده متولد شدن بمیرد، در این حالت واقعه فوت او به نزدیک ترین نماینده ثبت احوال محل وقوع فوت، اعلام می‌گردد تا سریعا واقعه فوت او ثبت گردد.
در ادامه این تشریفات، مراتب واقعه فوت او باید در سند ثبت وفات و همچنین در دفتر ثبت کل وقایع وفات در صفحات مربوط به در گذشته و در شناسنامه پدر و مادر او و شناسنامه متوفی ثبت و امضاء و مهر گردد.
برای صدور گواهی فوت معمولا وراث اقدام به تشکیل پرونده می نمایند ولی رویه به این صورت است که به هر شخصی که تقاضای صدور گواهی فوت را نماید، این سند تسلیم می گردد.
اصولا واقعه فوت شخص حقیقی، باید به گواهی و تصدیق پزشک معتمد و در صورت نبود پزشک در محل، به وسیله گواهی دو نفر شاهد، تصدیق گردد.
اگر حکم فوت فرضی متوفی از سوی دادگاه صادر شده باشد، برای اینکه بتوان واقعه فوت را ثبت کرد، باید مدیر دفتر دادگاه یک نسخه از رای دادنامه قطعی شده را طی نامه ای رسمی به اداره ثبت احوال محل ارسال نماید. البته این موضوع نوعی تکلیف برای دادگاه ها نیز محسوب می گردد.
صورت های مختلف واقعه فوت
فوت اشخاص به دو صورت حقیقی و فرضی واقع می گردد. در خصوص فوت فرضی باید گفت: هرگاه فردی بر اساس اعلام وراث و یا بستگان او برای مدت نامعلوم و طولانی مفقود شده و حضور فیزیکی نداشته باشد، در این صورت قانون او را غایب مفقودالاثر فرض می‌نماید. در این حالت برای اموال او امین معین می‌گردد و دادگاه در موارد زیر حکم فوت فرضی او را صادر می‌نماید:
- سن غایب مفقودالاثر، از هفتاد و پنج سال بیشتر شده باشد و از مدت غیبت او ده سال نیز گذشته باشد.
- در صورتی که که فردی به عنوانی از عناوین، در عضویت نیروهای مسلح بوده و در زمان وقوع جنگ مفقودالاثر شده باشد و سه سال کامل از تاریخ وقوع صلح نیز بگذرد بدون این که خبری از او واصل شده باشد، هر گاه جنگ منتهی به انعقاد صلح میان طرفین درگیر نشده باشد، مدت مزبور پنج سال از تاریخ ختم جنگ محسوب می‌گردد.
- وقتی که یک نفر حین سفر دریایی در کشتی بوده و آن کشتی در ان مسافرت غرق شده باشد و سه سال تمام از تاریخ غرق شدن کشتی گذشته باشد بدون این که از آن مسافر خبر یا نشانی که دلالت بر زنده بودن او باشد بدست آمده باشد.
مرجع صالح برای درخواست و صدور سند واقعه فوت
همانگونه که ذکر شد، از آنجایی که فوت حقیقی فرد به وسیله دو نفر گواه یا پزشک تصدیق می‌گردد، در این صورت، نماینده ثبت احوال، اقدام به ثبت واقعه فوت می‌نماید.
اما در خصوص فوت فرضی، درخواست صدور این حکم، می‌تواند از طریق وراث به دادگاه حقوقی آخرین اقامتگاه غایب تقدیم شود. درخواست مذکور، یک درخواست غیر مالی و مربوط به امور حسبی می‌باشد. بنابراین هزینه دادرسی خاصی متوجه این دعوا نیست.
رای صادره مبنی بر درخواست حکم فوت فرضی، از اعتبار امر مختومه برخوردار نیست، زیرا که ممکن است اسباب و ادله صدور واقعه فوت در زمان‌های مختلف و گوناگون بوجود بیاید، به همین دلیل است که قابلیت تغییر در سبب و زمان دادخواست واقعه فوت، باعث می شود دادنامه صادره در خصوص فوت فرضی قطعی نباشد و بتوان در زمان‌های مختلف آن را پیگیری نمود.
اقدام لازم جهت ابطال ثبت واقعه فوت
همانگونه که اشاره شد، ابطال ثبت واقعه فوت، معمولا زمانی مطرح می‌شود که ثبت این واقعه به دلیل صدور حکم فوت فرضی، انجام شده باشد. در صورتی که حکم فوت فرضی صادر گردد و متعاقبا واقعه فوت متوفی نیز ثبت گردد ، می توان با اعتراض به ثبت واقعه فوت، ابطال آن را از مراجع قضایی خواستار شد.
بنابراین هرگاه فردی که به حکم محکمه، حکم فوت فرضی او صادر و ثبت شده باشد، در صورتی که همان فرد رجوع نموده و در دادگاه حاضر گردد، از آن جایی که ثبت واقعه فوت او باعث ایجاد مرگ مدنی او هم می شود، در این شرایط برای از بین بردن این آثار می بایست دادخواست ابطال ثبت واقعه فوت را به مرجع قضایی بدهد و دادگاه در صورت احراز زنده بودن او، اقدام به ابطال ثبت واقعه فوت می‌نماید. در این حالت اگر ثبت واقعه فوت به موجب حکم فوت فرضی صادر شده باشد، دادگاه مراتب را جهت رفع آثار و رفع بطلان شناسنامه او به اداره ثبت احوال نیز اعلام می دارد.
با ابطال ثبت واقعه فوت، فرد می‌تواند اموال خود را که وراث او به علت فوت فرضی وی در تصرف داشته اند مسترد نماید.
دادخواست ابطال ثبت واقعه فوت، از دعاوی غیر مالی می باشد و همانگونه که ذکر شد دارای اعتبار امر مختومه نمی باشد و می توان برای هر حکم فوت فرضی دادخواست ابطال ثبت واقعه فوت به دادگاه داد، یعنی با توجه به اینکه دادخواست ابطال ثبت واقعه فوت، به دلیل صدور حکم صدور فوت فرضی درخواست می‌شود، ممکن است که زمان‌های صدور حکم فوت فرضی مختلف و متعدد باشد و در نتیجه هر کدام در زمان‌های مختلفی صادر شوند،که برای هر کدام می توان دادخواست ابطال ثبت واقعه فوت داد.
دادخواست ابطال ثبت واقعه فوت را باید به دادگاهی که حکم فوت فرضی را صادر نموده است تقدیم کرد.