دنیای ما در تمام حوزه‌ها به سمت دیجیتال شدن پیش می‌رود. دولت، بانکداری، تجارت، آموزش، ارتباطات و حتی سرگرمی‌های ما این روزها شکل الکترونیک و مجازی به‌خود گرفته و خدمات متنوعش را برایمان به ارمغان آورده است اما دنیای تمام دیجیتال هم دردسرهای خاص خودش را دارد. در این دنیا هم نیاز است تا امنیت و آرامش برقرار باشد و همه‌‌چیز حول محور قانون بچرخد. با این حال، همانطور که در دنیای حقیقی، وقوع جرم امری قابل‌پیش‌بینی به‌نظر می‌رسد، در دنیای مجازی نیز وقوع انواع خلاف دور از ذهن نخواهد بود.
به همین دلیل لازم است تا بخشی از نیروهای پلیس متخصص برای ایجاد امنیت در دنیای سایبری همواره فعال باشند تا بتوانند از حقوق شهروندان دفاع کنند. رشد قارچ‌گونه جرائم سایبری مانند کلاهبرداری‌های اینترنتی، جعل داده‌ها و عناوین، سرقت اطلاعات، تجاوز به حریم خصوصی اشخاص و گروه‌ها، هک و نفوذ به سامانه‌های رایانه‌ای و اینترنتی، هرزه‌نگاری و جرائم اخلاقی و برخی جرائم سازمان‌یافته دیگر، ایجاب کرده تا پلیس فضای تولید و تبادل اطلاعات(فتا) شکل بگیرد و با این جرائم مبارزه کند. در این مقاله که اطلاعات آن به کمک یکی از کارشناسان پلیس فتا آماده شده با جرائم اینترنتی و راه‌های مصون ماندن از آن بیشتر آشنا می‌شویم.
شکایت‌کردن در جرائم رایانه‌ای
اگر روزی مال‌تان را از طریق فضای مجازی از دست دادید یا موضوع حیثیتی برایتان پیش آمد می‌توانید به‌صورت قانونی دنبال حق‌تان باشید و مجرم را پیدا کنید. پلیس فتا، پس از ارائه شکایت از سوی شاکی خصوصی‌یا از طریق شکایت مدعی‌العموم این امکان را خواهد یافت تا به درخواست آنها رسیدگی کند. بهترین و قانونی‌ترین راه برای ارائه شکایت، مراجعه به دادسرای جرائم رایانه‌ای است.
این دادسرا وظیفه دارد جرائمی که در فضای سایبر رخ داده را پیگیری کرده و حقوق شاکیان را به آنها بازگرداند. پس از مراجعه به دادسرای جرائم رایانه‌ای، پرونده تشکیل می‌شود و رسیدگی به آن طبق روال قانونی به جریان می‌افتد. دادسرا نیز بر حسب حساسیت پرونده و بررسی بیشتر موضوع، آن را به پلیس فتا ارجاع می‌دهد. در روند پیگیری پرونده هم ۲ امکان وجود دارد؛ اول اینکه ممکن است همان ابتدا شما به شخص یا اشخاص خاصی مظنون باشید. در این حالت، قاضی در جریان پیگیری پرونده آنها را به دادگاه احضار می‌کند تا پاسخگوی شکایت باشند. در حالت دوم نیز ممکن است که شما ندانید جرم توسط چه کسانی رخ داده است. در این حالت هم بررسی‌های تخصصی پلیس می‌تواند گره گشای پرونده باشد.
یک راه دیگر هم برای ارائه شکایت وجود دارد که راحت‌تر به‌نظر می‌رسد. اگر جرمی علیه شما در فضای مجازی اتفاق افتاد می‌توانید به سایت اینترنتی پلیس فضای تولید و تبادل اطلاعات (فتا) به نشانی WWW.cyberpolice.ir مراجعه و روی آیکون ارتباطات مردمی کلیک کنید. در این بخش، مشخصات، نشانی و شماره تلفن به همراه موضوع شکایت شما به ثبت می‌رسد و پلیس فتا در کمترین زمان ممکن با شما تماس گرفته و موضوع را پیگیری خواهد کرد. برای اطلاع از نشانی مراکز پلیس فتا یا دادسراهای پلیس رایانه‌ای هم می‌توانید به همین سایت مراجعه کنید.
آمار و ارقام چه می‌گویند؟
شاید باورتان نشود اما آمارهای رسمی خبر می‌دهد که هر 12ثانیه یک نفر در دنیا قربانی جرائم سایبری می‌شود. همچنین طبق پیش‌بینی‌ها تا سال 2018، بیش از 3 میلیارد و 600 میلیون نفر در سراسر جهان به دنیای مجازی دسترسی خواهند داشت و گستردگی آن باعث افزایش جرم‌های رایانه‌ای خواهد شد. همین آمارها خبر از ضرر مالی 2تریلیون دلاری به خاطر جرائم، سرقت اطلاعات و حملات سایبری می‌دهد. خلافکارهای رایانه‌ای تنها در سال 2013 توانسته‌اند 388میلیارد دلار درآمد برای خودشان کسب کنند. این میزان از جرم باعث شده تا تقریبا تمام کشورها به فکر ایجاد پلیس سایبری بیفتند و از این راه با مجرمان مقابله کنند. پلیس سایبری همچنین رابطه تنگاتنگی با سازمان اینترپل دارد و می‌تواند مچ خلافکارها را، حتی دورتر از مرزهای هر کشور بگیرد.
اصلا جرم رایانه‌ای یعنی چه؟
تابه حال تعریف جامع و دقیقی درباره جرائم رایانه‌ای ارائه نشده است. شاید یکی از دلایل آن، تفاوت در دیدگاه‌ها یا گستردگی مفهوم فضای سایبری و تخلفات مخصوص آن باشد. با این حال، در تعریف کلی آمده که انجام یا ترک هر فعلی که از طریق رایانه یا از طریق اتصال به اینترنت رخ بدهد و آن فعل از سوی قانون ممنوع و برایش مجازات درنظر گرفته شده باشد جرم رایانه‌ای نامیده می‌شود.
جرم‌های رایانه‌ای یا همان سایبری به ۲ گروه عمده تقسیم می‌شوند؛
- اول، جرائمی هستند که در آن از رایانه یا تلفن همراه به‌عنوان ابزار ارتکاب جرم استفاده می‌شود و معمولا از طریق شبکه‌های رایانه‌ای و اینترنت اتفاق می‌افتد؛ مثل انواع کلاهبرداری، جعل، هتک حرمت و سرقت رایانه‌ای.
- دسته دوم جرم‌هایی هستند که در فضای مجازی رخ می‌دهند اما آثار آنها در دنیای واقعی ظاهر می‌شود، مانند نفوذ غیرمجاز، شنود غیرمجاز و انتشار ویروس.
شاید خلاصه تعریف جرم رایانه‌ای این باشد که هر رفتار ممنوع مرتبط با کاربرد رایانه و اینترنت را دربرمی‌گیرد. اینجاست که پلیس فتا وارد می‌شود و دست خلافکارها را رو می‌کند؛ مثلا طبق ماده 17 قانون جرائم رایانه‌ای هر کس به وسیله سامانه‌های رایانه‌ای یا مخابراتی، صوت یا تصویر و یا فیلم خصوصی دیگران را بدون رضایت آنها منتشر کند و یا در دسترس دیگران قراردهد به‌نحوی که منجر به ضرر یا عرفا موجب هتک حیثیت دیگران شود، به حبس از 91 روز تا ۲ سال‌یا جزای نقدی از 5 تا 40 میلیون ریال و یا هر ۲ مجازات محکوم خواهد شد.
معروف‌ترین جرم‌های رایانه‌ای
بیشتر جرائم اینترنتی در حوزه امور مالی و خالی کردن حساب‌های بانکی اتفاق می‌افتد. در این روش، خلافکارهای اینترنتی با شگردهای مختلف رمز حساب‌های اینترنتی کاربران را به دست می‌آورند و اقدام به سرقت می‌کنند. گاه حتی برخی‌ها با استفاده از دستگاه‌های pos، خیلی راحت رمز 4رقمی کارت‌های بانکی را از مالک آن می‌پرسند و هنگام خرید، ۲ بار از حساب وی پول برداشت می‌کنند.
هتک حیثیت و حرمت، سوءاستفاده از اطلاعات و تصاویر شخصی و انتشار بدون اجازه آنها، تجاوز به حریم خصوصی و هک‌کردن سایت‌ها از دیگر جرائم معروف اینترنتی است. عده‌ای هم سایت‌هایی را به نام چهره‌ها و شخصیت‌های معروف راه‌می‌اندازند. کاربران هم به خیال اینکه با همان چهره در حال ارتباط هستند به خواسته‌های آنها تن می‌دهند و در دام می‌افتند.
فیشینگ هم یکی دیگر از روش‌های کلاهبرداری اینترنتی است. در این روش، سایتی کاملا شبیه درگاه اینترنتی بانک‌های معتبر کشور طراحی می‌شود و شناسه و رمز عبور کاربران را هنگام خرید اینترنتی درخواست می‌کند. سپس هکر یا همان کسی که این سایت تقلبی را ساخته با به دست آوردن اطلاعات اینترنتی اقدام به خالی کردن حساب آنها می‌کند. انتشار ویروس و سرقت اطلاعات هم از جمله تخلفات سایبری به‌شمار می‌رود.
هشدارهایی برای سایبری‌ها
چند هشدار پلیسی برای اینکه در دام مجرم‌های اینترنتی نیفتید:
- از مکان‌های عمومی مانند کافی‌نت یا اماکنی که دارای اینترنت رایگان هستند وارد حساب اینترنت بانک خود نشوید.
- هنگام خرید از فروشگاه‌ها سعی کنید شخصا از دستگاه POS استفاده کنید.
- هنگام دریافت پول از دستگاه‌های ATM، مراقب پشت سر خود باشید تا کسی رمز واردشده شما را نبیند. حواستان به اقلام نامتعارف روی دستگاه‌های ATM باشد.
- همیشه خرید اینترنتی خود را از سایت‌های معتبر انجام دهید و به نشانی درگاه بانکی که به شما معرفی می‌شود خوب دقت کنید. درگاه‌های معتبر بانکی همگی با عبارت https شروع می‌شوند.
- سامانه پیامک حساب بانکی‌تان را فعال کنید تا درصورت برداشت پول از حسابتان فوری متوجه شوید.
- از نگهداری فیلم و عکس خانوادگی در رایانه، موبایل، لپ‌تاپ و سایر اقلام دیجیتال قابل‌حمل بپرهیزید تا درصورت هک، سرقت یا گم شدن، به غیراز ضرر مالی، آسیب دیگری متوجه شما نشود.
- برای اینکه رایانه‌تان هک نشود از آنتی‌ویروس‌های معتبر (کرک نشده) استفاده و هر چند وقت یک‌بار آن را به روز کنید.
- به پیامک‌ها و ایمیل‌هایی با محتوای اینکه شما برنده شده‌اید، توجه نداشته باشید؛ چراکه اغلب آنها تنها برای دسترسی به‌حساب بانکی‌تان ارسال می‌شوند. به ایمیل‌ها و پیامک‌های ناشناس پاسخ ندهید. اگر احساس کردید که رمز شما به هر دلیلی هک شده، سریعا آن را تغییر دهید.
- اگر عکس، فیلم یا اطلاعات شخصی شما به هر دلیلی در فضای سایبر انتشار یافت، ابتدا خانواده خود را در جریان امر قرار دهید و سپس از طریق پلیس فتا، موضوع شکایت خود را مطرح کنید.
- هنگام ارتباط با سایت‌ها و صفحه‌های شخصی که به نام چهره‌های مشهور راه‌اندازی شده است جانب احتیاط را نگه دارید.
- تاکنون هیچ سایت همسریابی‌ای از سوی پلیس، مجوز رسمی دریافت نکرده و فعالیت آنها غیرقانونی است.
اصغر اصغری
