بیمه بیکاری چیست و چگونه به کارگران تعلق می گیرد؟

بیمه بیکاری برای حمایت مالی از کسانی است که به‌ صورت موقت و بدون اراده خود، کار خود را از دست می دهند، امروزه به دلیل مسائل اقتصادی، امکان از دست دادن اجباری شغل بیش از گذشته شده است. در این شرایط سخت بسیاری از کارگران و کارمندان توانایی تامین معاش زندگی را نخواهند داشت، خصوصا این روزها که بیماری کرونا موجب تعطیلی بسیاری از کسب‌ و کارها و بیکاری افراد بسیار زیادی شده است. در این مقاله سعی شده به شرایط تعلق بیمه بیکاری در سال 1400 به کارگران تحت پوشش بیمه تامین اجتماعی اشاره ای کامل گردد.

بیکار به چه فردی اطلاق می‌شود؟

کارگر بیمه‌شده‌ای که بدون میل و اراده خود بیکار شده، ولی آماده به کار باشد را بیکار می‌نامند. بنابراین بیکاری به دلیل ترک کار یا استعفا کارگر مشمول بیمه بیکاری نخواهد شد.

اگر فرد بیمه‌شده، بیکار موقت اعلام گردد، می‌تواند از مزایای بیمه بیکاری استفاده نماید. کارگران فصلی هم که در پایان فصل کار اخراج شده‌اند، مشمول بیمه بیکاری هستند.

تا چه مدت برای اعلام بیکاری فرصت داریم؟

بیمه‌ شده باید حداکثر پس از گذشت ۳۰ روز از زمان بیکاری خود، به واحد کار و امور اجتماعی محل کار خود کتبا اطلاع بدهد و آمادگی‌ اش را برای اشتغال به کار مشابه اعلام نماید. پس از تایید این ادارات، شعب تامین‌ اجتماعی در خصوص برقراری و پرداخت مستمری بیکاری بیمه‌ شدگان اقدام خواهند نمود. ضمنا مبلغ بیمه بیکاری از روز اول شروع بیکاری محاسبه و پرداخت می گردد. مشخص کردن ارادی بودن بیکاری یا غیر آن، در صلاحیت کار گروهی متشکل از نمایندگان اداره کار و سازمان تامین‌ اجتماعی است.

شرایط استحقاق بیمه بیکاری

بیمه‌ شدگانی صلاحیت دریافت مستمری بیمه بیکاری را دارند که شرایط زیر را دارا باشند:

• بیکاری آن ها غیر ارادی باشد
• مستمری بگیر یا بازنشسته یا ازکارافتاده کلی نباشند.
• حداقل ۶ ماه سابقه پرداخت حق بیمه داشته باشند.
• حداقل یک‌سال سابقه پرداخت بیمه در آخرین کارگاه را داشته باشند.
• صرفا تابعیت ایران را داشته باشند.
• بیمه‌شدگانی که به دلیل حوادثی مانند زلزله، سیل، آتش‌سوزی بیکار می گردند نیاز به داشتن حداقل سابقه بیمه ندارند و بیمه بیکاری را دریافت خواهند کرد.
• اشخاصی که در زمره صاحبان حرفه و مشاغل آزاد یا بیمه شده اختیاری هستند، مشمول بیمه بیکاری نیستند.
• کارگران فصلی درصورتی‌که در اثنای فصل کار، اخراج شده و بیکاری آن ها غیر ارادی تشخیص داده شود مشمول دریافت بیمه بیکاری خواهند بود.
• افراد شاغل در کارهایی که ماهیت آن جنبه دائمی دارد و براساس قرارداد کار در مدت مشخصی، مشغول کار بوده‌اند، با تشخیص واحدهای اداره کار، اگر در پایان قرارداد از کار بیکار شوند و در آخرین کارگاه، لااقل یک بیمه خود را رد کرده باشند، می توانند بیمه بیکاری دریافت نمایند.
• چنان‌چه بیمه‌ شده‌ای حداکثر ظرف مدت 2 ماه پس از طی دوران سربازی به محل کار قبلی خود مراجعه کند اما کارفرما از به‌کارگیری مجدد او خودداری نماید، با احراز سایر شرایط می‌تواند بیمه بیکاری دریافت کنند.

مشاغل مشمول دریافت بیمه بیکاری ناشی از کرونا

از آن جایی که فراگیری بیماری کرونا متاسفانه منجر به تعطیلی اغلب کسب‌ و کارها و تعدیل نیروی انسانی آن ها شده‌ است، به واسطه این معزل، در این ایام شرایط استفاده از بیمه بیکاری نیز کمی آسان تر از گذشته گردیده و فعالیت‌ های شغلی بیشتری را در برمی‌گیرد.

شغل های زیر می‌ توانند از مقرری بیمه بیکاری ناشی از شیوع بیماری کرونا را استفاده کنند:

• مراکز تولید و توزیع غذاهای آماده اعم از رستوران‌ ها و موارد مشابه به تشخیص وزارت صنعت، معدن و تجارت.
• مراکز توزیع خشکبار، آجیل، بستنی، قنادی و آبمیوه‌.
• مراکز مربوط به خدمات گردشگری و مسافرتی مثل مجتمع‌ های جهانگردی، هتل‌ ها، هتل‌ آپارتمان‌ ها و مهمان‌ پذیرها و غیره.
• مراکز حمل‌ و نقل عمومی درون و برون شهری (هوایی، جاده‌ای و غیره).
• مراکز تولید و توزیع کیف، کفش و پوشاک.
• مراکز تفریحی و ورزشی.
• مراکز فرهنگی و آموزشی.
• مراکز فروش، تولید و توزیع صنایع دستی.

مراحل تشکیل پرونده بیمه بیکاری

اگر که متقاضی با در همراه داشتن مدارک لازم و داشتن شرایط بیمه بیکاری،‌ ظرف مدت زمان ۳۰ روز، از تاریخ بیکاری به اداره کار مراجعه و آمادگی خود را برای اشتغال به کار جدید اعلام کند، پرونده او به جریان می افتد. اما چنانچه در این بازه زمانی به اداره کار مراجعه نکند، مراجعه وی پس از ۳۰ روز البته با ارائه عذر موجه و در نهایت تایید هیات حل اختلاف اداره کار تا ۳ ماه امکان‌پذیر خواهد بود.

مدارک عمومی لازم برای دریافت بیمه بیکاری

برای دریافت بیمه بیکاری، متقاضی باید مدارک زیر را  حضوری به اداره کار و تعاون ارائه نماید:

• اصل و کپی یکسال آخر قرارداد کار یا رای صادر شده
• معرفی‌نامه کارفرما
• اصل و کپی مدرک تحصیلی یا فنی
• اصل و کپی کارت ملی
• اصل و کپی تمام صفحات شناسنامه
• اصل و کپی کارت پایان خدمت (فقط برای آقایان)
• اصل و کپی گواهی کار از شرکت
• کپی صفحه اول دفترچه بیمه
• عکس ۴*۳ جدید (۴ قطعه)

کارفرما مکلف است در نامه‌ای به اداره کار ، دلیل بیکار شدن ناخواسته کارگر را، به‌ صورت مکتوب اعلام نموده و تاریخ این نامه باید یک روز پس از پایان قرارداد کار و آخرین روز ذکر شده در لیست بیمه باشد.

روش غیرحضوری ثبت‌نام بیمه بیکاری در ایام کرونا

مراجعه حضوری برای درخواست بیمه بیکاری، در شرایط کرونا ضروری نیست و تمامی افراد می‌توانند با ورود به سامانه درخواست بیمه بیکاری ثبت‌ نام خود را به انجام برسانند. البته مرحله نهایی پیگیری نیازمند مراجعه حضوری است.

مدت زمان پرداخت مقرری بیمه بیکاری

مدت پرداخت بیمه بیکاری به سابقه بیمه شدگان بستگی دارد. اما حداکثر مدت آن برای مجردین از ۳۶ ماه و متاهلین از ۵۰ ماه بیشتر نخواهد شد.

• استثناء: افراد میان سال مشمول قانون بیکاری که در زمان بیکار شدن، ۵۵ سال یا بالاتر سن و سابقه پرداخت حداقل  ۱۰ سال، حق بیمه را دارا باشند، می‌توانند تا زمانی که به سن بازنشستگی می رسند از بیمه بیکاری استفاده نمایند.

محاسبه مبلغ پرداختی بیمه بیکاری

مبنای محاسبه و پرداخت مقرری بیمه بیکاری، 55% متوسط حقوق و دستمزد بیمه‌ شده است، که متناسب با تعداد افراد تحت تکفل متقاضی تا چهار نفر و هر نفر ده درصد، می تواند افزایش یابد، مشروط بر آن‌که از میزان حداقل دستمزد همان سال که توسط شورای عالی کار تعیین می‌ گردد، کمتر و از هشتاد درصد حقوق بیمه‌شده، بیشتر نباشد.

ضمنا اشخاصی که از مستمری از کار افتادگی جزئی استفاده می‌نمایند، می‌توانند از بیمه بیکاری هم به صورت همزمان بهره‌مند گردند.

زمان واریز مقرری بیکاری

واریز مقرری بیمه بیکاری معمولا تا اواسط هر ماه به حساب متقاضی واریز می گردد. اگر چنانچه در طول این مدت مقرری تعیین شده به حسابتان واریز نشد، باید به شعبه تامین اجتماعی خود مراجعه نموده و علت را جویا شوید.

تعلق عیدی به بیمه بیکاری

بیمه بیکاری یکی از شیوه های حمایتی قانون کار است و صندوق تامین اجتماعی تکلیف دارد با گرفتن حق بیمه مقرر، به کارگرانی که طبق مقررات به‌ طور موقت کار خود را از دست داده اند، مقرری بیمه بیکاری پرداخت نماید. ولی عیدی از طرف خود کارفرما و بابت رابطه اشتغال و مزد بگیری پرداخت می‌گردد. پس در زمان دریافت بیمه بیکاری، عیدی به بیکار تعلق نخواهد گرفت.

برخی نکات مهم در خصوص بیمه بیکاری

• اگر بیمه‌ شده‌ای بر اساس مقررات قانون کار و رای صادره از مراجع حل اختلاف، به‌ علت کوتاهی در انجام وظایف محوله‌ یا نقض آیین‌نامه‌های انضباطی از محل کار اخراج شده‌ ، نمی تواند بیمه بیکاری دریافت کند.
• در صورتی که بیمه‌شده با دریافت حقوق روزهای بلاتکلیفی خود، به کار قبلی برگردد، باید تمامی مبالغ دریافت‌ شده بیمه بیکاری را به سازمان تامین اجتماعی مسترد نماید.
• اگر پس از پرداخت بیمه بیکاری به بیمه‌شده‌، معلوم شود آن فرد به‌صورت ارادی از کار ترخیص شده، موظف است کلیه حقوق دریافت‌ شده تحت عنوان مقرری بیمه بیکاری را به سازمان تامین اجتماعی مسترد نماید.
• چنانچه بیمه‌شده بیکار، باردیگر مشغول به کار شود و به هر علتی اشتغال مجددش را به سازمان تامین اجتماعی اطلاع ندهد و مبلغ ماهیانه بیمه بیکاری را دریافت کند، باید دستمزدی که اداره کار بابت بیمه به او پرداخت کرده عودت نماید.
• مقرری دریافت‌شده تحت عنوان بیمه بیکاری مانند سایر مستمری‌های سازمان تامین اجتماعی از مالیات معاف است.
• وابستگان تحت پوشش بیمه بیکاری درمانی عبارتند از: همسر، فرزندان اناث به شرط عدم ازدواج و نداشتن شغل، فرزندان ذکور زیر 18 سال، پسران بالای 18 سالی که مشغول تحصیل هستند یا بنا بر تشخیص پزشک معتمد سازمان تامین اجتماعی از کار افتاده کلی محسوب می‌شود، پدر و مادر در شرایطی که سن پدر بالای 60 سال باشد و از کار افتاده بوده و مخارج زندگی او از طریق بیمه‌ شده تامین گردد. همچنین خواهر و برادر تحت تکفل با شرایط فرزندان مذکر و مونث.
• کارگران فعال در پروژه‌هایی مانند فعالیت‌ های عمرانی که ماهیت غیردائمی دارند و پس از پایان موضوع قرارداد یا اتمام قسمتی از کار بخشی از کارگران در آن ها مازاد اعلام می‌شوند، مشمول بیمه بیکاری نخواهند بود.
• همسر فردی که مقرری بیمه بیکاری دریافت می‌کند، می‌تواند مهریه خود را از محل این مستمری طلب کند.

بیمه بیکاری امکان بسیار خوب و مناسبی است که لااقل در طی این دوران بیکاران جامعه بتوانند، گوشه‌ای از هزینه‌های زندگی خود و افراد تحت تکفل شان را تامین نمایند. از مزایای بسیار مهم بیمه بیکاری این است که در تمام مدتی که مستمری مذکور به حسابش واریز می‌شود، برای او به‌‌ عنوان سابقه بیمه منظور می گردد. به عبارتی ایام استفاده از حقوق بیمه بیکاری، جزئی از سوابق پرداخت حق بیمه کارگران به حساب می‌ آید و در صورت نیاز به جذب نیرو، آن فرد در اولویت معرفی به واحدهای پذیرنده قرار می‌گیرد.