چگونه می توان داور را عزل کرد؟

در قانون ایران هدف از انتخاب داوری، حل و فصل اختلافات میان طرفین دعوا است که مطابق تبصره ماده 454 قانون آیین دادرسی مدنی، طرفین دعوا می توانند انتخاب داور یا داوران را به شخص ثالث یا دادگاه واگذار کنند. کلیه اشخاصی که اهلیت اقامه دعوا دارند و اختلافات آن ها چه در دادگاه مطرح شده یا نشده باشد، می توانند با توافق یکدیگر حل و فصل آن را به داوری یک یا چند نفر ارجاع دهند.

در حال حاظر نهاد داوری در کشورمان توانسته است به حل و فصل بسیاری از پرونده های حقوقی بپردازد و خوشبختانه در این زمینه موفق عمل کرده است. در سراسر دنیا موضوع داوری در پرونده های قضایی مورد استقبال زیادی قرار می گیرد و نتایج مطلوب و اثرگذاری داشته است. تحت یک سری شرایط خاص امکان عزل و برکناری داور یا داوران وجود دارد که در ادامه توضیحات بیشتری در این خصوص خواهیم داد.

آشنایی بیشتر با داوری در قانون

رای داور باید موجه و مدلل بوده و مخالف با قوانین کشور نباشد. اشخاصی که فاقد اهلیت قانونی هستند و به موجب حکم قطعی دادگاه از داوری محروم شده اند، حتی با توافق طرفین نمی توانند به عنوان داور انتخاب شوند. رای داور فقط درباره طرفین دعوا و اشخاصی که دخالت و شرکت در تعیین داور داشته اند و قائم مقام آنان معتبر است و نسبت به اشخاص دیگر تاثیری نخواهد داشت.

در صورتی که در قرارداد داوری، تعداد داور معین نشده باشد و طرفین نتوانند در تعیین داور یا داوران توافق کنند، هریک از طرفین باید یک نفر داور اختصاصی معرفی و یک نفر به عنوان داور سوم به اتفاق تعیین نمایند. در هر مورد که داور یا داوران از یک طرف یا طرفین انتخاب می شود، انتخاب کننده مکلف است قبولی داوران را اخذ نماید. ابتدای مدت داوری روزی است که داوران قبول داوری کرده و موضوع اختلاف و شرایط داوری و مشخصات طرفین و داوران به همه آن ها ابلاغ شده باشد.

دعاوی زیر قابل ارجاع به داوری نیست:

1. دعوای ورشکستگی.
2. دعاوی راجع به اصل نکاح، فسخ آن، طلاق و نسب.

آیا امکان عزل داور وجود دارد؟

ماده 472 قانون آیین دادرسی مدنی در خصوص عزل داوری بیان می کند: « بعد از تعیین داور یا داوران طرفین حق عزل آنان را ندارند مگر با تراضی.» درصورتی که طرفین دعوا باهم توافق کنند، امکان عزل داور وجود دارد ولی اگر یکی از طرفین رضایت به این کار نداشته باشد، امکان برکناری داوری وجود ندارد. موضوع برکناری داور ممکن است زمانی مطرح شود که طرفین دعوا در مورد صلاحیت علمی و اخلاقی داور دچار شک و تردید شوند. در واقع زمانی که داور برای رسیدگی به پرونده خاص تعیین می شود، ممکن است تخصص کافی درمورد پرونده مربوطه نداشته باشد و طبیعتا داوری بین طرفین دشوارتر خواهد شد.

امکان برکناری داور از سوی طرفین دعوا امری بسیار دشوار است و به نوعی قانونگذار شرایطی را برای عزل داوری در حد انتظار طرفین فراهم نکرده است. انتهای ماده 472 قانون آیین دادرسی مدنی، قانونگذار بیان می دارد که با توافق طرفین امکان برکناری داور وجود دارد. در واقع با توجه به این که داور با انتخاب یکی از طرفین صورت می گیرد، رضایت یکی از آن ها برای عزل داور امر دشوار و حتی غیر ممکن است. بسیاری از حقوقدانان بر این باورند که قانونگذار برای حفظ جایگاه نهاد داوری، مقررات خاصی برای  برکناری داور از سوی طرفین دعوا درنظر گرفته است.

سوال اساسی اینجاست که درصورت عزل داوری فرآیند رسیدگی متوقف می شود یا خیر؟ به عبارت دیگر عزل داور به معنای زوال داوری است؟ در حالت کلی برکناری داور موجب زوال فرآیند داوری نمی شود و درصورت عزل وی گروهی از داوران دیگر رسیدگی به پرونده را برعهده خواهند داشت. اما ماده 463 قانون آیین دادرسی در این زمینه بیان می دارد: « هرگاه طرفین ملتزم شده باشند که در صورت بروز اختلاف بین آن ها شخص معینی داوری نماید و آن شخص نخواهد یا نتواند به عنوان داور رسیدگی کند و به داور یا داوران دیگری نیز تراضی ننمایند، رسیدگی به اختلاف در صلاحیت دادگاه خواهد بود.»

مطابق این ماده اگر طرفین دعوا شخص خاصی را برای داوری انتخاب کنند و رسیدگی به پرونده را به داوران دیگر محول نکنند، در این صورت روند داوری خاتمه می یابد. به عبارت دیگر برکناری داور با توافق طرفین باعث از بین رفتن فرآیند داوری نمی شود مگر این که طرفین با تراضی یکدیگر شخص خاصی را به عنوان داور تعین کرده باشند که در این صورت با عزل وی امکان داوری دیگر وجود نخواهد داشت.

به طور مثال فرض کنید در یک قرارداد خاص تجاری بین طرفین اختلاف پیش می آید و در این بین شخصی وجود دارد که از ابتدا با مفاد و نحوه انعقاد قرارداد مذکور آشنا بوده است. همچنین این شخص به دلیل تخصص و تجربه بالا در امور قراردادی و داشتن شرایط تعیین داوری، از سوی طرفین دعوا به عنوان داور انتخاب می شود. حال طرفین اختلاف با توافق یکدیگر تصمیم به عزل وی می گیرند که در این صورت رسیدگی داوری به پایان می رسد و فرد دیگری نمی تواند به عنوان داور فرآیند رسیدگی به داوری را برعهده بگیرد. درضمن رسیدگی به اختلاف در دادگاه صالح انجام خواهد شد.

طبق ماده 481 قانون آیین دادرسی مدنی، داوری در موارد زیر از بین می رود:

1. با تراضی کتبی طرفین دعوا
2. با فوت یا حجر یکی از طرفین دعوا

مطابق ماده مذکور اگر یکی از طرفین اختلاف دچار جنون (دائمی یا ادورای) شود یا فوت کند، زوال داوری رخ می دهد. همچنین از بین رفتن رسیدگی داوری منوط به توافق هر کدام از طرفین دعوا است.

نکات مهم در ارتباط با برکناری داور

داوری نهادی است که به توافق و نظر طرفین اختلاف بستگی دارد و هرگونه تغییر در فرآیند داوری منوط به اراده طرفین می باشد. درواقع هرکدام از طرفین اختلاف نمی توانند شخصا و راسا اقداماتی در خصوص تعیین و عزل داور انجام دهند و هر کاری در این زمینه باید با توافق یکدیگر صورت گیرد. درخواست عزل داور بهتر است به صورت کتبی باشد و با امضا کلیه طرفین به مقام مربوطه داده شود.

البته اگر درخواست عزل به شکل ضمنی باشد، به لحاظ قانونی ایرادی ندارد. مطابق قانون اگر یکی از طرفین دعوا درمورد برکناری داور رضایت نداشته باشد، امکان عزل وی وجود ندارد. به همین جهت در موضوع عزل داوری نظر شخصی اهمیت ندارد و طرفین باید در این زمینه به اجماع برسند. درصورتی که طرفین تصمیم به عزل داور گرفتند، بهتر است دلایل برکناری را به وی اعلام کنند. همچنین تاریخ دقیق برکناری داور باید مشخص شود تا تصمیم درستی در خصوص ادامه رسیدگی به پرونده اتخاذ شود.

همانطور که گفته شد، برکناری داور جز به تراضی طرفین اختلاف امکان پذیر نمی باشد. انعقاد قرارداد داوری میان طرفین نیازمند اصول و مقررات خاصی است که از عهده هر کسی برنمی آید. مجموعه حقوقی یاسا با بهره گیری از وکلا و کارشناسان مجرب و متخصص در امور قراردادی، آماده حل و فصل مسائل و مشکلات حقوقی شما در زمینه های مختلف است و اگر در زمینه انعقاد قرارداد داوری و حتی نحوه عزل داور نیاز به مشاوره حقوقی دارید، می توانید با همکاران ما در ارتباط باشید.