متأسفانه یکی از تلخ ترین صحنه هایی که هر کدام از ما در جامعه زیاد با آن رو به رو شده ایم، کار کردن کودکان و نوجوانان است. اما سوال اصلی این جاست که سن قانونی کار چه سنی است؟ آیا کار کردن کودکان منع قانونی دارد؟ ما در پایگاه حقوقی یاسا درباره سن کار و شرایط کار نوجوانان و قوانین مرتبط با آن ها صحبت خواهیم کرد.
حداقل سن کارگر در قانون کار
برای این که قرارداد میان کارگر و کارفرما صحیح تلقی شود، نیاز به وجود پیش شرط هایی در این باره است؛ از جمله مهم ترین آن ها می توان به اهلیت و رشد اشاره کرد. اهلیت واژه ای حقوقی بوده که به معنای شایستگی است که قانون به اشخاص برای دارا شدن حق، اجرای آن و پذیرش مسئولیت های اجتماعی اعطا کرده است. اهمیت اهلیت و تعریف آن به صراحت در ماده 958 قانون مدنی عنوان شده است. افرادی که فاقد اهلیت قانونی هستند را محجور می نامند. در یک دسته بندی کلی، محجورین شامل افراد مجنون، سفیه و صغیر می شود.
با توجه به این توضیحات، به کارگرفتن کودکان و افراد سفیه (غیر رشید) از نظر قانون صحیح نیست. قانون کار که مهم ترین سند تنظیم کننده روابط میان کارگر و کارفرما و حقوق هر کدام است، به دلیل بهره کشی و سوء استفاده های متعددی که در طول تاریخ از کودکان کار شده است، محدودیتی معقولانه برای کار کردن کودکان و نوجوانان در نظر گرفته است. ماده 79 قانون کار با صراحت عنوان می کند:
به کار گماردن افراد کم تر از 15 سال تمام، ممنوع است.
با توجه به ماده مذکور، قانون کار افراد کم تر از 15 سال را صغیر دانسته و تفاوتی میان دختران و پسران در این مورد قائل نشده است.
قانون کار بلافاصله پس از اعلام محدودیت درباره کار کردن کودکان، در ماده 80 به سن قانونی کار و مفهوم کارگر نوجوان اشاره کرده است:
-«کارگری که سنش بین 15 تا 18 سال تمام باشد، کارگر نوجوان نامیده می شود و در بدو استخدام باید توسط سازمان تأمین اجتماعی مورد آزمایش های پزشکی قرار گیرد.»
پس قانون چنین بازه سنی را کارگر نوجوان شناخته و شرایط خاصی را برای استخدام و چگونگی کار کردن آن ها در نظر گرفته است، از جمله این موارد آزمایش های پزشکی است که در ماده 81 قانون کار به کم و کیف آن ها اشاره شده است.
طبق این ماده، کارگر نوجوان حداقل سالی یک بار باید آزمایش های پزشکی مربوطه را انجام دهد، به گونه ای که نتایج این آزمایشات در پرونده پزشکی و استخدامی او با جزئیات درج شود. در طول این آزمایشات، پزشک درباره تناسب کار با توانایی های کارگر نوجوان نظریات تخصصی خود را ارئه می دهد. در صورتی که پزشک تشخیص دهد که کار مد نظر برای کارگر نوجوان سنگین بوده و فراتر از توانایی های اوست، کارفرما باید شغلی متناسب و سبک تر برای کارگر نوجوان در نظر بگیرد. جدای از قانون کار، قوانینی مثل قانون حمایت از خانواده و قانون حمایت از اطفال نیز قوانینی برای حمایت از نوجوانان کار تصویب کرده اند.
به دلیل این که قانون کار و سازمان تأمین اجتماعی، کارگران نوجوانی که در بازه سنی 15 تا 18 سال هستند را به رسمیت می شناسد، پس کارفرما موظف است که همانند سایر کارگران، کارگران نوجوان را بیمه کند؛ در غیر این صورت مرتکب تخلف انتظامی شده و می توان از او در اداره کار و مراجع حل اختلاف با استناد به قرارداد تنظیم شده میان کارگر نوجوان و کارفرما، شکایت کرد.
ساعات کاری کارگر نوجوان
پس از آن که کارگر نوجوان تمامی آزمایشات پزشکی را انجام داد و کار او متناسب با توانایی هایش تشخیص داده شد، قانون گذار محدودیت هایی برای کار این دست نوجوانان در محل کار تعیین کرده است که جنبه حمایتی دارند.
به دلیل این که کارگر نوجوان در سن رشد بوده و دوره مهمی را طی می کند، مواد 82 تا 84 قانون کار شروطی را برای کار این نوجوانان تعیین کرده است. برای مثال در ماده
82، ساعات کاری روزانه کارگر نوجوان نیم ساعت کم تر از کارگر بزرگسال تعیین شده که در هفته 41 ساعت می شود. در کل ساعات کاری کارگران نوجوان 3 ساعت کم تر از ساعاتی است که قانون به عنوان ساعت کار کارگران در ماده 51 قانون کار به آن اشاره کرده است.
دیگر شرط ذکر شده این است که انجام هر گونه کار سخت، خطرناک، غیر اخلاقی و یا حمل بار های سنگین بدون استفاده از وسایل مکانیکی برای کارگر نوجوان ممنوع اعلام شده است. این دست کارها در ماده 84 به دو دسته کلی تقسیم شده اند.
اولین آن ها کارهایی است که ماهیتاً به سلامت اخلاقی و یا جسمانی نوجوان آسیب می رسانند. از این دست کار ها می توان به اشتغال در مراکز درمانی اشاره کرد. دومین دسته، کارهایی است که ماهیتی متناسب با شرایط نوجوانان داشته؛ اما محیط کاری آن منجر به ایجاد آسیب هایی به سلامت اخلاقی، جسمانی و یا روانی نوجوان می شود. برای مثال کار در قهوه خانه ها، مراکز ترک اعتیاد و…
هم چنین هیچ کارفرمایی حق ندارد کارگران نوجوان را مجبور به انجام کارهای شبانه کرده و شیفت شب در برنامه کاری او قرار دهد. ساعت کاری شیفت های شب از 10 شب تا 6 صبح طبق قانون تعیین شده است. میزان حقوق دریافتی کارگران نوجوان نیز نباید کم تر از حداقل حقوق اداره کار باشد، در غیر این صورت کارفرما، مرتکب تخلف شده است.
اگر شرایط ذکر شده توسط کارفرما رعایت نشود، کارفرما مرتکب تخلف شده و طبق ماده 176 قانون کار، بار اول محکوم به پرداخت جزای نقدی و در صورت تکرار و به تشخیص قاضی، محکوم به 91 روز تا 6 ماه حبس می شود.
اگر کارفرمایی به صورت غیر قانونی اقدام به استخدام کودک یا نوجوانی که سن او کمتر از 15 سال است کند، به دلیل این که قانون کار و سازمان تأمین اجتماعی چنین چیزی را معتبر ندانسته و به رسمیت نمی شناسند، در صورت وجود اختلاف یا شکایتی در این میان، طرفین باید به جای مراجعه به ادارات کار، به دادگستری ها یا دادسرا ها مراجعه کنند.
البته در مواردی مشاهده می شود که والدین فرزندان را صرفاً برای آن که حرفه و یا تخصصی را بیاموزند، به کارگاه ها می فرستند. باید گفت که این افراد به نوعی کارآموز محسوب شده و تحت شمول قوانین کارآموزی قرار می گیرند.
کارآموزان معمولاً باید طی قراردادی به مدت سه سال و نه بیشتر، برای کارفرما کار کنند و اگر هر یک از طرفین قرارداد زودتر از موعد، قصد فسخ یک طرفه قرارداد را داشته باشد، باید خسارات احتمالی را بپردازد.
هم چنین هیچ یک از طرفین حق ایجاد تغییر به صورت یک جانبه در قرارداد را ندارند. این مدت کارآموزی جزوی از سابقه کاری نوجوان به حساب می آید. مزد کارآموز نباید کم تر از مزد مبنا بوده و به دلیل عدم اهلیت و رشد کودک، باید به ولی او داده شود.
اشتغال نوجوانان
دنیای کودکان و نوجوان، دنیایی سرشار از تجربه های ناب و روزهای رنگی و شیرین است که باید به درست ترین شکل ممکن سپری شود؛ اما متأسفانه به دلیل شرایط بد اقتصادی و فاصله های طبقاتی که میان افراد جامعه به وجود آمده، بسیاری از کودکان و نوجوانان مجبور به اشتغال و کسب پول برای گذراندن زندگی خود و خانواده شان هستند.
قانون کار کشور ما عنوان کرده، برای شروع یک کار، باید قرارداد کاری میان افراد منعقد شود. این افراد باید دارای اهلیت و رشد باشند. پس کودکان و نوجوانانی که به سن 15 سال نرسیده اند، به دلیل فقدان اهلیت و رشد، فاقد صلاحیت برای انعقاد قرارداد به حساب می آیند.
در کنار این مورد، به صراحت در مواد 79 و 80 قانون کار، اشتغال کودکان ممنوع دانسته شده و سن قانونی کار 15 تا 18 سال تعیین شده است. اشتغال افراد کم سن تر از این بازه، ممنوع است.
به علاوه برای جلوگیر از هر گونه سوء استفاده از نوجوانان کارگر، در کنار قانون حمایت از خانواده و قانون حمایت از اطفال و نوجوانان، قانون کار در ماده 81، به شرایط ضروری و مورد نیاز نوجوانان برای کار اشاره کرده است.
در این ماده عنوان شده نوجوان باید هر ساله آزمایش های پزشکی انجام داده و پس از تشخیص پزشک مبنی بر تناسب کار با توانایی های نوجوان، اشتغال او موردی ندارد؛ در غیر این صورت اشتغال او در آن شغل غیر قانونی بوده و مجازات کیفری در انتظار کارفرما است.
به علاوه در قانون کار، موارد دیگری برای حمایت از کارگران نوجوان عنوان شده؛ از جمله این که ساعت کاری کارگر نوجوان، روزانه نیم ساعت کم تر از کارگران بزرگسال بوده. هم چنین کارفرما حق ندارد نوجوان را مجبور به انجام کارهایی که کند که در ساعات شبانه باید انجام شوند.
به غیر از آن به کارگیری نوجوانان در مشاغلی که به سلامت جسمانی، روانی و اخلاقی آنان آسیب برساند، امری غیر قانونی بوده و مجازات هایی از قبیل جزای نقدی و حبس برای مرتکبان آن در نظر گرفته می شود.
[sc_fs_multi_faq headline-0=”h2″ question-0=”اگر کارفرما کارگر نوجوانی را برای کاری سخت و خطر آفرین و یا نامناسب از لحاظ محیطی بگمارد، چه مجازاتی در انتظار اوست؟” answer-0=”طبق قانون، چنین کارفرمایی در صورت ارتکاب این جرم، برای اولین بار محکوم به جزای نقدی و در صورت تکرار و متناسب با شدت و حدت جرم، به 91 روز تا 6 ماه حبس محکوم می شود.” image-0=”” headline-1=”h2″ question-1=”سن قانونی کار طبق قانون کار، چند سال است؟” answer-1=”این سن طبق قانون کار 15 تا 18 سال تعیین شده، به گونه ای که به کار گماردن جوانان و یا اطفال زیر 15 سال غیر قانونی به حساب می آید.” image-1=”” count=”2″ html=”true” css_class=””]
