براساس اطلاعات مرکز لرزه‌نگاری کشوری موسسه ژئوفیزیک ایران، زمین روزی 3 هزار و 957 بار می‌لرزد که روزی 30 بار آن سهم ایران می‌شود. براین اساس در کشور ما هر ساله حدود 250 زلزله با بزرگی ۴ تا ۴.۹ ریشتر، 25 زلزله با بزرگی ۵ تا ۵.۹ و دو زلزله با بزرگی ۶ تا ۶.۹ ریشتر رخ می‌دهد و هر پنج سال احتمال یک مورد زلزله‌ای بزرگتر از 7 ریشتر وجود دارد. اگر چنین زلزله‌ای در تهران واقع شود زمین به طول پنجاه کیلومتر شکاف می‌خورد و برخی از محلات تهران را یکجا می‌بلعد. به همین دلیل است که در قوانین مختلف به ساختمانسازی مقاوم تاکید شده است
در شهری که قلب ایران به حساب می‌آید سه گسل خطرناک و بزرگ (شامل شمال تهران، ری، مشاء و فشم) وجود دارد که اگر یک زلزله به بزرگی 7 ریشتر یکی از آنها را فعال کند فاجعه رخ می‌دهد. چندی پیش و با توجه به این خطر شهرداری تهران با همکاری آژانس همکاری بین‌المللی ژاپن (jica) در یک برنامه پژوهشی به تهیه نقشه‌ای برای پیشگیری از حادثه زمین‌لرزه در شهر تهران اقدام کرد و این طرح راهکارهایی برای به حداقل رساندن آسیب در صورت بروز حادثه همراه بود.
در این طرح یکی از نکته‌هایی که مورد تاکید قرار گرفت توجه به زمین برای ساخت بود. متأسفانه در کشور ما هنوز کسی جواز سلامت زمین نمی‌گیرد درحالی‌که در اکثر کشورهای زلزله‌خیز دنیا این مسئله به شدت مورد دقت و تاکید متولیان قرار دارد. در ساخت یک ساختمان علاوه بر زمین، طرح ساختمان، کنترل مصالح و کنترل ساخت هم اهمیت دارد و این عوامل در استحکام ساختمان نقشی موثر دارند.
سروکله آیین‌نامه 2800 پیدا می‌شود
یکی از مقرراتی که در خصوص مقاوم‌سازی ساختمان وجود دارد «آیین‌نامه طراحی ساختمان‌ها در برابر زلزله» معروف به آیین‌نامه 2800 است که زمان ایجاد آن به بعد از زلزله رودبار و منجیل در سال 1369 باز می‌گردد. این آیین‌نامه هر 4 سال یک‌بار ویرایش می‌شود و در آن اصول اصلی محاسبات ساختمان‌ها در مقابل بارهای جانبی زلزله و ضوابط ساختمان‌های با مصالح بنایی غیرمسلح پیش‌بینی شده است؛ مهندسان محاسب و طراحان ساختمان مخاطبان اصلی این آیین‌نامه هستند. این آیین‌نامه نیز باید بدانید که پس از تصویب در هیات دولت و ابلاغ از سوی وزیر راه و شهرسازی به عنوان قانون لازم‌الاجراست،
ضمانت اجرای آن هم لازم‌الاجرا بودن برای ساخت تمامی ساختمان‌هاست. براساس این آیین‌نامه ملاک، حفظ جان انسان‌هاست به طوری که اگر ساختمان‌ها مطابق آیین‌نامه زلزله کشور ساخته‌شده باشند این رفتار را از خود نشان می‌دهند و قاعدتاً در مقابل زلزله فرو نخواهند ریخت، اما در ساختمان‌هایی که در ساخت آنها آیین‌نامه 2800 زلزله ایران رعایت نشده باشد یا محاسبات و طراحی‌ها مطابق آیین‌نامه باشد، اما در اجرا مطابق نقشه‌های تهیه‌شده عمل نشود ساختمان‌هایی شکل خواهند گرفت که ممکن است در مقابل بارهای لرزه‌ای فروریخته و باعث خسارت جانی شوند. می‌توان این‌گونه نتیجه گرفت که در کشور ما ساختمانسازی کشور درست تعریف‌شده و قوانین و مقررات خوبی هم داریم اما به دلایلی در اجرا ضعیف عمل می‌کنیم. یکی از ضعف‌های ما ورود نیروی‌های غیرتخصصی به چرخه ساخت‌وساز است.
مقاوم‌سازی در قانون پنجم توسعه
مقاوم‌سازی ساختمان از چنان اهمیت برخوردار است که علاوه بر آیین‌نامه 2800 در قانون برنامه پنجم توسعه نیز به آن توجه ویژه‌ای شده است. ماده 168 برای مقاوم‌سازی ساختمان‌ها مواردی را تعیین کرده است که براساس آن شهرداری‌ها مکلف شده‌اند برای رعایت مقررات ملی ساختمان در پروانه‌های ساختمانی نظارت داشته باشند و پایان‌کار را برای واحدهای احداث‌شده بر مبنای این پروانه‌ها صادر کنند.
همچنین برابر تبصره این ماده متخلفان از مقررات ملی ساختمان از جمله طراح، ناظر، مجری و مالک براساس آیین‌نامه‌ای که به تصویب هیئت‌وزیران می‌رسد موظف به رفع نقص و جبران خسارت می‌شوند. همچنین در بند (د) این ماده مقرر شده است که برای انجام مطالعات لازم برای کاهش خطرپذیری زلزله شبکه ایستگاه‌های شتاب نگاری و زلزله‌نگاری و پیش نشانگرهای زلزله توسعه یابد؛ ایستگاه‌های شتاب نگاری در شهرستان و روستاهای بزرگ به ازای هر 25 هزار نفر یک ایستگاه توسعه یابد؛ در برنامه مصالح و روش‌‌‌‌های مؤثر در مقاوم‌سازی ساختمانی، استاندارد و از تولیدکنندگان آنها حمایت شود.
ماده 40 قانون نظام مهندسی
در این میان از دیگر قوانینی که به سازه و جان افراد اهمیت داده است ماده 40 قانون نظام مهندسی و کنترل ساختمان مصوب سال 1374است. در این ماده آمده است: «متخلفان از مواد 32 ( خروج از حدود صلاحیت و یا فقدان پروانه اشتغال به کار مهندسی) و ماده34 همین قانون (نظارت شهرداری بر رعایت ضوابط و مقررات ساخت و ساز) توسط مراجع قضایی حسب مورد به پرداخت جزای نقدی از یکصد هزار ریال تا ده میلیون ریال محکوم می‌شوند، پرداخت جزای نقدی مانع از پیگیری انتظامی نخواهد بود.» براین اساس پیگردهای انتظامی از تذکر کتبی تا لغو پروانه مهندسی و حتیجزای نقدی همراه است.
اگر زلزله بیاید
با همه قوانین که گفته شد صنعت ساختمانسازی در کشور ما به دلیل اینکه هنوز در اکثر موارد به صورت سنتی اجرا می‌شود رشد چندانی نیافته است. با وجود این اگر ساختمانی مهندسی ساز و در ساخت آن از مصالح خوب و کنترل شده استفاده شده باشد در برابر زلزله تخریب نمی‌شود. یعنی اگر همان طور که در قوانین و آیین‌نامه‌ها آمده است مهندسان با برآورد شتاب منطقه به هنگام زلزله و محاسبه نیروهای وارده، نوع آهن و مصالح کاربری را تعیین کنند، ساختمان در برابر زلزله مقاوم می‌شود.
روشنک محمدی
